збо́рны
1. в разн. знач. сбо́рный;
з. пункт — сбо́рный пункт;
~ная мэ́бля — сбо́рная ме́бель;
~ныя жалезабето́нныя канстру́кцыі — сбо́рные железобето́нные констру́кции;
2. (собранный из мелких частей) сбо́рный, набо́рный;
3. грам. собира́тельный;
~ныя назо́ўнікі — собира́тельные существи́тельные
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Мітрэ́нга, мітрэнг̌а, мітрэнка, в.-дзв. мітрэга ’трывога, хваляванне, непакой, сумятня, разлад, турбота, шум, перапалох, перашкода, прыгода’, бялын. ’вечарынка, бяседа’ (ТСБМ, Нас., Касп., Янк. 1, Бір. Дзярж., Сцяшк. Сл., Сл. ПЗБ; гродз., З нар. сл.; рагач., КЭС; бялын., Нар. сл.), стол. замытрэ́шка ’непакой’ (Вярэніч, вусн. паведамл.), мітрэнжыцца, мітрэнжыць, ваўк. мярэжыць, чэрв. мітрэжыцца, трак. мітранг̌аваць ’трывожыць, адчуваць непакой, недамаганне’, ’марудзіць’, мітрэнжанне ’сварка’, ’перашкода’ (Нас., Сл. ПЗБ, Сцяшк. Сл., Нар. лекс.). З польск. mitręga ’перашкода’, ’цяганіна’ (Шатэрнік, 158; Пальцаў, Лекс. і грам., 38; Кюнэ, Poln., 77), якое ўтварылася пры дапамозе суф. ‑ęga ад mitr‑, роднаснага з mitwać ’блытаць’ mituś — гл. мі́тусь.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Нехлямя́жы ’неахайны, брудны, апушчаны’ (Сержп. Грам.; навагр., Нар. сл.), ’неакуратны, няскладны, няўдалы, абы-які’ (Сл. ПЗБ), ’непаваротлівы, няздольны’ (Бяльк.), нехлямʼя́жы ’несамавіты, непрывабны’ (ТС). Хутчэй за ўсё балтызм або прыметнік, утвораны ў беларускай мове на базе балтыйскага слова, пра што сведчаць геаграфія і фанетычныя варыянты з чаргаваннем к/х: ніклямяжы, ніклімажы (глыб., брасл., Сл. ПЗБ), параўн. літ. klem̃šinti, klemšióti ’няўклюдны ісці’. Не выключана таксама, што ў аснове народнае ўтварэнне тыпу ⁺хлямяга, параўн. ніклямяга ’няўклюда’ ніхлямяга ’няўдалы чалавек’ (Сл. ПЗБ), ад гукапераймальных хлямаць ’гучна есці’, хлэ́маць ’няўклюдна ісці’ і пад.; у абодвух выпадках не- мае ўзмацняльны характар, параўн. магіл. ха́лепа/неха́лепа ’дрэннае надвор’е’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
возвра́тный
1. (обратный) зваро́тны;
возвра́тный путь зваро́тны шлях, шлях (даро́га) наза́д;
2. грам. зваро́тны;
возвра́тное местоиме́ние зваро́тны займе́ннік;
возвра́тный глаго́л зваро́тны дзеясло́ў;
возвра́тный зало́г зваро́тны стан;
3. мед. зваро́тны;
возвра́тный тиф зваро́тны тыф;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
прыда́так м.
1. род. прыда́тка анат. прида́ток;
рагавы́ п. — рогово́й прида́ток;
2. род. прыда́тку (что-л. несамостоятельное) прида́ток;
3. род. прыда́тку прида́ча ж.;
памяня́ць без ~тку — обменя́ть без прида́чи;
4. род. прыда́тка грам. приложе́ние ср.
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
видII м.
1. (разновидность, тип, подразделение) від, род. ві́ду м.;
вид де́ятельности від дзе́йнасці;
2. биол. від, род. ві́ду м.;
3. грам. трыва́нне, -ння ср.;
соверше́нный вид зако́нчанае трыва́нне;
несоверше́нный вид незако́нчанае трыва́нне.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
подчинённый
1. (покорённый) пако́раны, ско́раны;
2. (поставленный в зависимость) падпара́дкаваны; (зависимый) падле́глы;
подчинённый зако́ну падпара́дкаваны зако́ну;
3. (поставленный под непосредственное руководство — по службе, работе) паднача́лены;
4. сущ. паднача́лены, -нага м.;
5. грам. зале́жны, падпара́дкаваны.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пряма́я
1. мат. прама́я, -мо́й ж.;
провести́ пряму́ю праве́сці праму́ю;
2. в др. знач. прама́я, -мо́й ж.; (без изгибов — ещё) про́сты;
расстоя́ние по прямой адле́гласць па прамо́й;
3. грам. про́сты;
пряма́я речь про́стая мо́ва.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Кле́шчы 1 ’шчыпцы для захопу і трымання гарачага металу, абцугі’ (ТСБМ, Бяльк., Мат. Гом., З нар. сл., КЭС, лаг., Жыв. сл., Нар. словатв., Яруш.). Укр. кліщі, рус. клещи ’тс’, балг. клещи, макед. клешти, серб.-харв. кле́шти, славен. kléšče ’тс’, польск. kleszcze, чэш. kleště, славац. kliešte, в.-луж. kléšče, палаб. kleštă ’тс’. Прасл. klešči вытворнае ад klěskati (гукапераймальнае) (Махэк, Slavia, 28, 2, 268; Махэк₂, 255) або да klěščiti ’сціскаць’ (Слаўскі, 2, 212). Гэтыя версіі ў аднолькавай меры ненадзейныя (параўн. Трубачоў, Эт. сл., 10, 21–22).
Кле́шчы 2 ’драўляная частка хамута’ (ТСБМ, Мат. Гом., Бяльк., Касп., Маш., Маслен., КЭС, лаг., Сержп. Грам.). Гл. клешчы 1.
Кле́шчы 3 ’ўключыны’ (Мат. Маг.). Гл. клешчы 1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Крумка́ч 1 ’воран, груган’ (ТСБМ, Шат., Бяльк., Шн., Сержп. Ск., Сержп. Грам., Федар. VII, Сл. паўн.-зах.). Параўн. крумкач, крункач і літ. krunkōčius ’тс’ (там жа, 2, 530). Балтызм, які ўзыходзіць да літ. kruñkti ’каркаць (пра варон)’. Наўрад ці неабходна разглядаць бел. крумкач, крункач як гібрыднае ўтварэнне (літоўскі корань, беларускі суфікс). Дакладным адпаведнікам бел. крункач з’яўляецца літ. krunkōčius ’воран’. Зразумела, што ўсе прыклады балтыйскай лексічнай інфільтрацыі ўзніклі ва ўмовах білінгвізму. Гл. Грынавецкене і інш. LKK, 16, 180; Лаўчутэ, Балтизмы, 69.
Крумка́ч 2 ’жаба’ (Жд. 2, Сл. паўн.-зах.). Крумкач (назва жабы), відаць, узнікла як кантамінаваная форма ад кумкаць (толькі пра жаб) (гл.) і крумкаць 1 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)