прыгаво́рваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
1. Незак. да прыгаварыць.
2. Гаварыць, суправаджаючы якое‑н. дзеянне. Не зважаючы ні на што і ні на каго, .. [Алік] катаў па вуліцы малога і прыгаворваў яму розныя суцяшальныя словы. Кулакоўскі. — Не бойся, не бойся, дурненькі мой, — гладзячы ката, прыгаворваў хлопчык. Скрыпка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Кіці́каць ’казытаць’ (Нар. лекс.). Параўн. укр. кіткати, польск. kitkać ’тс’, якія лічацца запазычанымі з ням. kitzeln ’казытаць’ (ЕСУМ, 2, 451). Не выключаны пры гэтым уплыў на беларускую лексему назвы ката — кіца. Ён мог быць выкліканні народнаэтымалагічпым -збліжэннем ням. kitzeln і Kitze ’кошка’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
адча́йны, ‑ая, ‑ае.
1. Поўны адчаю, адчайнасці; роспачны. — Мама! — даляцеў адчайны дзіцячы крык, перамешаны з плачам. Васілевіч. Паплылі думкі, сумныя, адчайныя, нейкія недарэчныя. Гамолка.
2. Рашучы, адважны, безразважны; небяспечны, рызыкоўны, дзёрзкі. [Пятра] апанавала неразумная адчайная адвага. Шамякін. Адчайная думка застраміла кухару мазгі, і ён паманіў князёвага ката выстаўленымі пальцамі. Гарэцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
мурлы́ка разг. мурлы́ка, -кі м. и ж.;
кот-мурлы́ка ко́цік-варко́цік, род. ко́ціка-варко́ціка м.; кот-варкату́н, род. ката́-варкатуна́ м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
руба́шка, ‑і, ДМ ‑ншы; Р мн. ‑шак; ж.
1. Тое, што і кашуля. Стары таксама падняўся, міжвольна абцягнуў рубашку, без патрэбы паправіў на стале бялюткі абрус, прагнаў з лавы ката. Васілевіч. Раечка ўсхапілася і ў адной рубашцы ўвалілася ў суседні пакой. Лобан.
2. Спец. Верхні слой чаго‑н. Рубашка катла.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Курна́ 1 ’кашэчае мурканне’, ’сапенне падчас дрымоты’ (Нас., Сл. паўн.-зах., КЭС, лаг., Гарэц., Бір., Янк. БФ, Янк. БП). Балтызм. Параўн. літ. kurnė́ti ’муркаць (пра ката)’ (Фрэнкель, 317).
Курна́ 2: загнуць курну ’ступні ног прыгнуць да твару’ (КЭС, лаг., Нар. словатв., Сцяц.). Да карнаць (гл.) ’укарочваць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рыска ’сібірская кошка дымчатага колеру’ (Нас. Доп.), ры́скі ’трохколерны кот’ (Сцяшк. Сл.), ст.-бел. рысоватый ’буры’ (XVII ст.), польск. rysawy, ryszawy ’рудаваты’. Ад ры́са (гл.) з-за характэрнай паласатай афарбоўкі ката, параўн. славац. rysý, rysavý ’стракаты’.
Ры́ска ’зямельны ўчастак у 510 сотак’ (Выг.). Ад рэ́заць ’наразаць зямлю’. Гл. рэ́зка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
мыш, ‑ы; мн. мышы, ‑эй; ж.
Невялікі грызун, звычайна шэрага колеру, з вострай мордачкай і доўгім тонкім хвастом. Палявая мыш.
•••
Лятучая мыш — тое, што і кажан.
Гуляць у ката і мыш гл. гуляць.
Загінуў як рудая мыш гл. загінуць.
Надзьмуцца як мыш на крупы гл. надзьмуцца.
Сядзець як мыш пад венікам (пад мятлою) гл. сядзець.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кот (род. ката́) м. кот;
○ марскі́ к. — морско́й кот;
чаро́тавы к. — камышо́вый кот;
◊ кату́ па пяту́ — от горшка́ два вершка́;
два каты́ ў адны́м мяшку́ — два кота́ в одно́м мешке́;
глядзе́ць, як к. на са́ла — гляде́ть, как кот на са́ло;
купі́ць ката́ ў мяшку́ — купи́ть кота́ в мешке́;
як к. напла́каў — как кот напла́кал; с гу́лькин нос;
жыць як к. з саба́кам — жить как ко́шка с соба́кой;
гуля́ць у ката́ і мы́шку — игра́ть в ко́шки-мы́шки;
цягну́ць ката́ за хвост — тяну́ть кота́ за хвост;
кату́ жа́ртачкі, а мы́шцы смерць — посл. ко́шке шу́тки, а мы́шке смерть;
міну́лася кату́ ма́сленіца — не всё коту́ ма́сленица;
насі́цца, як к. з селядцо́м — погов. носи́ться, как ку́рица с яйцо́м
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
и́зверг вы́людак, -дка м., вы́радак, -дка м.; (палач, мучитель) кат, род. ка́та м.; звер, род. зве́ра м.;
и́зверг ро́да челове́ческого бран. вы́людак ро́ду чалаве́чага.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)