◎ Плямо́ ’трэшчына (і дзірка) ў торфе’ (маст., Сл. ПЗБ). Да ηηέηα > . Аформлена паводле пляішо (гл. папіша).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
прарэ́х, ‑а, м.
1. Разадранае ці разрэзанае месца ў адзенні; дзірка. Шырокі прарэх адкрывае грудзіну і жывот. Колас. // Адтуліна, дзірка ў чым‑н. Пакрыўленае гуменца свяціла прарэхамі ў страсе, праз якія відно было, як дрыжэлі зоры на сінім пагодным небе. Пестрак. // перан. Недахоп, недагляд. — Непаладак і прарэхаў у рабоце ў нас яшчэ шмат, — прамовіў .. [Дубовік] з неахвотай. Сіўцоў. [Сакратар:] — Каму-каму, а табе вядома, што пры ўсёй той велізарнай рабоце, якую вядзём у апошнія гады, і пры пэўных поспехах хапае і прарэхаў. Шамякін.
2. Пярэдні разрэз у штанах.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
душні́к, ‑а, м.
Адтуліна, дзірка ў чым‑н. для доступу паветра. Таклюсін пакойчык быў зусім адгароджаны ад кухні. Адною сцяною яго служыў выступ, куды Лапко прапусціў душнік для награвання пакоя. Колас. Каб бульба прасыхала і не гарэла, у капцах паставяць душнікі. Навуменка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
патрэба, неабходнасць; надоба (разм.); дзірка (перан.)
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
Бу́рбылка дзіцячая цацка’ (Бяльк.): «у костцы свідруецца дзірка, у якую зацягваюць нітку…, костка круціцца, гудзе, бурчыць». Бясспрэчна, звязана з бу́рбалка ’пухір, бурбалка’, запазычанага з літ. мовы (або ж самастойнага, гукапераймальнага паходжання).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Дзіра́, дзі́рка. Да прасл. *dira, утворанага ад ітэратыўнага дзеяслова ‑dirati (да *dьrati, гл. драць). Агляд форм у Трубачова, Эт. сл., 5, 30–31; гл. яшчэ Бернекер, 1, 201; Фасмер, 1, 515.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
абара́нак, -нка, мн. -нкі, -нкаў, м.
1. Булачны выраб з заварнога пшанічнага цеста ў выглядзе кольца.
Купіць дзецям абаранкаў.
2. перан. Рулявое кола ў аўтамабілі, трактары і пад.
Круціць а.
3. у знач. прысл. абара́нкам. У форме, у выглядзе кольца.
Скруціцца абаранкам.
◊
Абаранкам не завабіш каго (разм.) — ніякімі сродкамі не ўгаворыш.
Дзірка ад абаранка (разм., іран.) — нічога, пустое месца.
Зарабіць на абаранкі (разм., неадабр.) — заслужыць пакаранне за якую-н. правіннасць.
|| прым. абара́начны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
адту́ліна, ‑ы, ж.
Адкрытае пустое месца ў чым‑н. суцэльным; дзірка, шчыліна, праход, пройма. Праз адтуліну ў дзвярах прабіваўся сцюдзёны струмень. Савіцкі. Антось падбег да акна, спіной засланіў разбітую шыбу і азірнуўся, шукаючы вачыма рэч, якая б магла заткнуць адтуліну. Мележ. [Казік] нават чуў, як два разы скрыгануў ключ у адтуліне замка. Чарнышэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Лёшанька ’паз у бервяне’ (астрав., Сл. паўн.-зах.) да лёха, якое са ст.-польск. loch ’дзірка, жолаб, паз’ < с.-в.-ням. loch ’тс’, lochen, ням. lochen ’рабіць дзіркі, пазы’ (Слаўскі, 4, 318–319 і 320).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Леча́я, лечэя, ліпак, лёчая ’адтуліна, дзірка ў верхнім камені жорнаў для засыпкі збожжа’ (Тарн.; лін., Шатал.; пух., ганц., калінк., Сл. паўн.-зах., Ян.). З ечая (пераход и‑ > л’). Параўн. ачай ’тс’ (Сл. паўн.-зах.), ячэйка (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)