празме́рны, ‑ая, ‑ае.
Які перавышае меру, вельмі вялікі па сіле, ступені праяўлення. Аднак Саша не паддаваўся на хітрасць, не праяўляў празмернай цікаўнасці. Новікаў. Кахаў .. [Андрэй] проста і шчыра, але ўсю справу сапсавала яго празмерная адданасць навуцы. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
напрала́зіць, ‑лажу, ‑лазіш, ‑лазіць; зак.
1. Пралезці ў вялікай колькасці куды‑н. праз праход, адтуліну і пад. Напралазіла многа дзяцей у сад.
2. перан. Пралезці, трапіць куды‑н. у вялікай колькасці, скарыстаўшы хітрасць, спрыт. Напралазіць у арганізацыю.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Меха́нік, меха́ник ’спецыяліст па механіцы’ (ТСБМ, Некр.). З польск. mechanik (Кюнэ, Poln., 77), якое з лац. mechanikus ’тс’ < ст.-грэч. μηχανικός ’умелы, вынаходнік’ < μηχανή ’машына’, ’выдумка’, ’хітрасць’, ’асадная машына’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
схітры́ць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; зак.
Пайсці на хітрасць, зманіць. [Рыбак:] — Слухай. Ты паслухай мяне. Калі мы .. [паліцаяў] не падман[ё]м, не схітрым, яны нас закатуюць. Быкаў. — Што з табой? Ты нечым усхваляваны? — запытала ў мяне мама .. — Галава крыху баліць, — паспрабаваў схітрыць я. Бяганская.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Лісці́цца ’падлізвацца, лашчыцца’ (ТС). Кантамінацыя лексем ліс і ⁺льсціцца (пры існаванні рус. льстить), якое з lьstiti (sę) < lьstь < ст.-герм., гоц. lists ’хітрасць’, laisjan ’вучыць’ (гл. Фасмер, 2, 487). Параўн. таксама ліслі́вы (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Лесцімо́ніцца ’песціцца, лашчыцца’ (усх.-бел., КЭС), рус. уладз. лестимониться, лестефониться, смал. лестимон ’хітрун’, лестимонно ’прынадна, цікава, хітра’, лестимонство ’хітрасць, ліслівасць’. Экспрэсіўнае слова, утворанае ад *лесць (< рус. лесть ’ліслівасць’) паводле падабенства да цырымоніцца, ма‑ лімоніцца.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
лісі́ны, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да ліса, лісы, належыць лісу, лісе. Лісіная нара. Лісіны след. // Зроблены з футра ліса, лісы. Лісіны каўнер. // Уласцівы лісу, лісе; такі, як у ліса, лісы. Лісіная хітрасць.
2. перан. Хітры, ліслівы. На твары [Дабравольскага] паявілася лісіная ўсмешка. Барашка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хітрава́ты, ‑ая, ‑ае.
Трохі хітры. Вычыха хітраватая, але часам залішне меле языком і можа выбалбатаць тое, пра што думае. Кулакоўскі. // Які выражае пэўную хітрасць або сведчыць пра яе. [Ячны] падміргнуў мне, нібы змоўшчык, хітраватым вокам. Брыль. Невясёлы, прытомлены твар кранула мілая Ганне змоўніцкая, хітраватая ўсмешка. Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Клю́нуць 1 ’дзеўбануць’ (Др.-Падб.). Гл. кляваць.
Клю́нуць 2 ’выпіць гарэлкі, віна, напіцца да ап’янення’ (ТСБМ, Мат. Гом.). Гл. кляваць і клюкаць 2.
Клю́нуць 3 ’схапіць прынаду (пра рыбу)’ (ТСБМ). Гл. кляваць. Клюнуць на вудачку — ’паддацца на хітрасць’ (Юрч. Фраз. 2).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
хітры́ць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; незак.
Праяўляць хітрасць. Відаць, толькі гордасць не дазваляла прызнацца, як цяжка быць дачкой генерала, як даводзіцца хітрыць, каб не сказаць дома праўды, куды ідзеш. Карпюк. — Не, у мяне яшчэ ёсць справы, — Мядзведзеў хітрыў: ён не хацеў бесцырымонна выпраўляць капітана з кабінета. Асіпенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)