Толк ’сэнс, значэнне, сутнасць’, ’кемнасць’, ’карысць’ (ТСБМ, Сцяшк., Вруб.), ’сэнс, лад, парадак’ (Касп., Бяльк., Федар. 4, Некр. і Байк.), ’карысць, сэнс’ (ТС, Сл. ПЗБ), ’розум, развага’ (Ян.): стары воўк знае толк (Пятк. 2; брасл., Рабк.), тоўк ’карысць, сэнс, парадак’ (Бяльк.; воран., Сл. ПЗБ), ’розум, сэнс’, таўко́вы ’разумны’ (Пятк. 2), ст.-бел. толкъ ’размова’ (XV ст., КГС). Укр. дыял. товк ’глузд, розум’, толк, то́лок ’тс’, рус. толк ’думка, развага, тлумачэнне’, польск. дыял. tołk ’розум, сэнс, логіка’, чэш. tolk ’сэнс, значэнне’; ст.-слав. тлъкъ ’перакладчык; тлумачэнне’, сюды ж талкаваць (гл.), параўн. укр. дыял. товкува́ти ’высвятляць, гаварыць’, рус. толкова́ть ’тлумачыць, даводзіць, гаварыць’, макед. толкува ’тлумачыць, разгадваць’, балг. тълку́вам ’тс’. З прасл. *tъlkъ ’думка, тлумачэнне’, узводзяць да і.-е. *tolk​u̯‑ казаць, выкладаць’. Роднаснае да ст.-ірл. ad‑tluch‑ ’дзякаваць’, to‑tluch‑ ’прасіць’ (ЕСУМ, 5, 587; Фасмер, 4, 71; Чарных, 2, 248). Адсутнасць пераходу л > ў у літаратурнай мове і некаторых гаворках тлумачаць пазнейшым (XVIII–XIX стст.) аднаўленнем л па ўзору рус. толк (Векслер, Гіст. 125).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

іншасказа́нне, ‑я, н.

Мастацкі вобраз, які мае ўмоўны, пераносны сэнс; алегорыя.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

перано́сны, -ая, -ае.

1. Прыстасаваны для пераносу.

Пераносная радыёстанцыя.

2. Пра сэнс, значэнне слова, выразу: не літаральны, не прамы, метафарычны.

|| наз. перано́снасць, -і, ж. (да 2 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

разуме́нне, -я, н.

1. гл. разумець.

2. Здольнасць спасцігаць розумам змест. сэнс, значэнне чаго-н.

Р. законаў прыроды.

3. Пэўнае вытлумачэнне чаго-н.

Правільнае р. значэння слова.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

эзо́павы, -а і эзо́паўскі, -ая, -ае.

Мова, стыль і пад., багатыя алегорыямі, намёкамі і іншымі прыёмамі з мэтай скрыць прамы (асноўны) сэнс выказвання.

Эзопава мова.

Эзопаўскі стыль.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

Сэс: гавары сэс (Сержп.). Відаць, сапсаванае сэнс, гл.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

тлумачэ́нне, -я, н.

1. гл. тлумачыць.

2. мн. -і, -яў. Тое, што асвятляе што-н., раскрывае сэнс чаго-н., дапамагае зразумець прычыну чаго-н.

Знайсці т. сваім паводзінам.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

уду́млівы, -ая, -ае.

1. Схільны глыбока мысліць, унікаць у сэнс чаго-н.

У. пісьменнік.

Удумліва (прысл.) аналізаваць.

2. Які выяўляе такую здольнасць.

Удумлівыя вочы.

|| наз. уду́млівасць, -і, ж.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

пераасэнсава́цца, ‑суецца; зак.

Набыць новы сэнс. Слова пераасэнсавалася, набыло новае лексічнае значэнне.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

смысл

1. (значение) сэнс, род. сэ́нсу м.;

2. (разум, способность) ро́зум, -му м.;

◊

в по́лном смы́сле сло́ва у по́ўным сэ́нсе сло́ва;

здра́вый смысл разу́мны сэнс (здаро́вы ро́зум).

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)