насе́сці, -ся́ду, -ся́дзеш, -ся́дзе; насе́ў, -се́ла; нася́дзь; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Сесці куды-н., на што-н. у вялікай колькасці.
У вагон насела многа людзей.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Асядаючы на чым-н., пакрыць сабою.
Насеў пыл.
3. на каго (што). Напаўшы, наваліцца з сілай.
Удвух населі на аднаго.
4. перан., на каго (што). Звярнуцца з настойлівымі просьбамі, патрабаваннямі (разм.).
|| незак. насяда́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ускіпе́ць, ‑плю, ‑піш, ‑піць; зак.
Нечакана раззлавацца. Спакойны, дасюль, Тышкевіч ускіпеў: — Замнога на сябе бярэш, Прусава. Асіпенка. — Чаго ты, дзеўка, ускіпела? — разважна загаварыў стары цясляр, калі Таіса села. Паслядовіч. — Браканьеры! — ускіпеў ляснік. — Што вы зрабілі?! Шчарбатаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Кры́ца ’камяк’, «Каб ты крыцай села» (Бір. Дзярж., Грыг., Яшк., КЭС, лаг.). Ст.-бел. крица ’каванае жалеза’ (з 1520 г.). Запазычанне з польск. kryca (?) праблематычнае (параўн. Булыка, Запазыч., 177). Укр. криця ’кавалак жалеза, пакрыты шлакам’, рус. крица ’тс’. Яшчэ Міклашыч (139) разглядаў гэтыя словы як запазычанні з ням. Kritze ’тс’ (параўн. Kritzeisen). Гл. Фасмер, 2, 378.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
зірка́ты, ‑ая, ‑ае.
Разм. Тое, што і зіркасты. Зіркатая сіняя страказа села на.. сцяблінку і ў той жа час пырхнула. Хомчанка. Абвёў [дзед Сапрон] усю грамаду не зусім зіркатымі вачамі, сказаў яшчэ: — Э-эх, многа чаго помню!.. Лёс такі наш. Каваль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адві́слы, ‑ая, ‑ае.
Які адвіс, апусціўся, адцягнуўся ўніз; абвіслы. Апоўдні.. [Наталя] села на адвіслую ралу стагодняга дуба, абняла рукою галіну, прыпёрлася плячыма да ствала і задрамала. Чорны. Дуброўскі быў яшчэ малады чалавек, вельмі паўнацелы, з гладзенькай адвіслай складкай пад падбародкам. Мележ.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пахлябта́ць, ‑хлябчу, ‑хлебчаш, ‑хлебча; зак., што і чаго.
Разм.
1. Выхлебтаць усё, многае. Пахлябтаць увесь суп.
2. і без дап. Хлябтаць некаторы час. — З’еўшы курыцу, .. [лісіца] падышла да гладыша з малаком, сцягнула сурвэтку, усунула ў гладыш галаву, трохі пахлябтала, села, аблізалася. Няхай.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
халя́ўка, ‑і, ДМ ‑ляўцы; Р мн. ‑лявак; ж.
Памянш.-ласк. да халява. [Люся] села на ўзбочыне шляху, побач са мной, апусціўшы ў канаву ногі, абутыя ў чаравікі з высокімі халяўкамі. Навуменка.
•••
Халяўкі смаліць — заляцацца да каго‑н. з жаночага полу.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
засе́сці, -ся́ду, -ся́дзеш, -ся́дзе; засе́ў, -се́ла; -ся́дзь; зак.
1. Надоўга размясціцца дзе-н.
З. дома.
2. за што і з інф. Сесці надоўга, заняўшыся якой-н. справай.
З. за падручнікі.
З. пісаць.
3. Скрытна размясціцца дзе-н.
З. ў акопах.
4. (1 і 2 ас. не ўжыв.), у чым. Шчыльна ўвайсці, трапіць у што-н. так, што цяжка выняць, выцягнуць.
З. ў гразі.
Куля засела ў сцяне.
Трывога засела ў душы (перан.).
|| незак. засяда́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е (да 2 і 4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
па́сці, паду́, падзе́ш, падзе́; падзём, падзяце́, паду́ць; паў, па́ла; падзі́; зак.
1. гл. падаць.
2. Загінуць, быць забітым (высок.).
П. ў бітве за Радзіму.
П. ахвярай чаго-н. (загінуць з-за чаго-н.).
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Быць пераможаным, скарыцца (пра крэпасць, уладу; высок.).
Крэпасць пала.
Стары лад паў.
4. перан. Маральна апусціцца, стаць нікчэмным.
Нізка п.
◊
Ні села ні пала (разм.) — нечакана, без прычыны.
Пасці духам — страціць надзею, занудзіцца.
|| наз. падзе́нне, -я, н. (да 3 і 4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
харашы́ць, ‑рашу, ‑рошыш, ‑рошыць; незак., каго-што.
1. Разм. Надаваць больш прыгожы, прывабны выгляд. Раіса села напроці і маленькім напілачкам пачала харашыць пазногці. Лобан.
2. Абл. Чысціць; церабіць. Харашыць бульбу. □ Маня харашыла буракі, а .. [Тамаш] зайшоў з вуліцы ў двор.. Маня ўстала. Атрапала ад бацвіння падол спадніцы. Паўлаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)