Ра́птуг ’залп’ (Ласт.). Відавочна, штучнае аўтарскае ўтварэнне на базе кораня рапт‑ (гл. рант, раптам), аформленага агрэсіўным суфіксам.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Наты́хмест (на тыхъ мѣстъ) ’імгненна, раптам’ (Нас.). Параўн. польск. natychmiast ’тс’, з якога, відаць, і запазычана беларускае слова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
узду́маць, -аю, -аеш, -ае; зак.
1. з інф. Нечакана, раптам захацець ці вырашыць што-н. зрабіць.
Не ўздумайце ехаць без мяне!
2. каго-што і з дадан. Успомніць, прыпомніць (разм.).
Я ўздумала, што не прынесла яшчэ дроў у хату.
|| незак. узду́мваць, -аю, -аеш, -ае (да 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ Нара́зе ’раптам, нечакана’ (калінк., З нар. сл.), ’пакуль-што’ (Сцяц., Сл. ПЗБ), ’адразу’ (Сл. ПЗБ). Са спалучэння на разе, дзе другая частка — назоўнік раз (гл.) у месн. скл. адз. л.; рус. на́раз і нариз ’адразу’, а таксама распаўсюджанне на беларускай тэрыторыі не даюць падставы лічыць яго запазычаннем з польск. naraz ’нечакана, раптам’, як гэта прапануецца ў Сл. ПЗБ.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Камлём ’хутка, раптам; у імгненне вока’ (Нас., Бяльк.). Скарочаная форма ад кумільгом ’тс’ (Сцяшк. Сл.). Тое ж драг. ку́мылём (Лучыц-Федарэц, вусн. паведамл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ На́рапкам ’імкліва, нечакана?’: ён паяўляўся нарапкам (Скрыгай). Відаць, з ’ на‑рант‑нам, першапачаткова *на‑рапт‑ кі, параўн. напрасткі і пад., гл. рант ’парыў’, раптам ’нечакана’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
бу́хты-бара́хты / с бу́хты-бара́хты прост. ні з сяго́ ні з таго́, ні се́ла ні па́ла, (вдруг) ра́птам.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
алты́н м., ист. алты́н;
◊ не было́ ні гро́ша, ды ра́птам а. — не́ было ни гроша́ и вдруг алты́н
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Арэ́птам ’раптоўна, нахабна, нястрымна’ (Янк. Мат.). Магчыма, у выніку кантамінацыі раптам з рус. рети́вый ці літ. répti ’хапаць’ або ў выніку нерэгулярных фанетычных змен. Пачатковае а‑ пратэтычнае.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
накі́нуцца, -нуся, -нешся, -нецца; -нься; зак.
1. на каго (што). Кінуўшыся, напасці на каго-н.
Ваўкі накінуліся на авечак.
2. на каго (што). Пачаць раптам папракаць, лаяць каго-н.
Н. на чалавека з лаянкай.
3. на што. Пачаць з азартам, прагнасцю што-н. рабіць.
Н. на ежу.
|| незак. накіда́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца і накі́двацца, -аюся, -аешся, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)