аплы́віна, ‑ы, ж.
Частка грунту, якая аплыла ўніз. У рэльефе катлавіны можна бачыць прыбярэжныя апоўзні, аплывіны і берагавыя валы. Прырода Беларусі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дар, -у, мн. дары́, -о́ў, м.
1. Тое, што даецца бясплатна; падарунак.
Прынесці што-н. у д.
2. Плён працы, якой-н. дзейнасці; тое, што дае прырода.
Дары прыроды.
3. Талент, здольнасць.
Д. пісьменніка.
○
Святыя дары — хлеб і віно для прычашчэння веруючых.
◊
Дар слова — здольнасць прыгожа гаварыць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Жывасо́л ’сок з салёнага мяса, сала’ (Шат.). Складанае слова паводле той самай мадэлі, што разнасол, дзе жывы‑ ў знач. ’што мае адносіны да жывёл’ (жывая прырода, жывы куток).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
цяле́снасць, ‑і, ж.
Уласцівасць цялеснага (у 4 знач.). Прырода адкрываецца перад .. [лірычным героем] ва ўсёй сваёй першароднай свежасці, паўнакроўнай цялеснасці; уся яна ачалавечаная. «Маладосць».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пакры́ўдзіць, -джу, -дзіш, -дзіць; -джаны; зак., каго-што.
1. Прычыніць крыўду каму-н.
П. выказваннем.
Мухі не пакрыўдзіць (перан.: пра добрага, спакойнага чалавека).
2. Надзяліць чым-н. у недастатковай ступені, даць менш, чым патрэбна.
Прырода не пакрыўдзіла гэтага чалавека талентам.
Пакрыўджаны богам (пра няўдачлівага, абмежаванага розумам чалавека; разм.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
рыбаразвядзе́нне, ‑я, н.
Развядзенне рыбы штучным шляхам. Вялікая плошча вадаёма і наяўнасць у ім значнай колькасці планктона забяспечваюць спрыяльныя ўмовы для рыбаразвядзення. Прырода Беларусі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Прыдо́ба ’спрыяльныя прыродныя ўмовы; выгода, раздолле’ (Бяльк., ст.-дар., бярэз., Янк. 1; Сл. ПЗБ, ПСл, ЛА, 5), прыдо́бства ’зручнасць, выгада’ (Ян.), прыдо́бны ’ўрадлівы’ (калінк., Сл. ПЗБ). Прэфіксальнае ўтварэнне ад до́ба з семантыкай ’уласная прырода, уласцівасці (пра чалавека); асяроддзе’ (гл.), што да прасл. *doba ’(зручны) час, перыяд часу, тэрмін, момант; узрост’. У SP (3, 285–286) прапануецца звязваць прыведзеныя вышэй значэнні з *doba, якое ўзыходзіць да і.-е. назоўніка з асновай на ‑r‑ (‑r‑/‑n‑) — *dhabhō(r) > *dabō(r) > Р. скл. адз. л. *dabons > *doby; параўн. асабліва літ. dabar̃ ’цяпер’. З другога боку, існавала аманімічнае першаму *doba, але з асновай на ‑ā, роднаснае літ. dabà ’прырода, натура, характар, звычай’ і лат. daba ’спосаб, уласцівасць, звычай, характар’. Прыняўшы гэтае меркаванне і маючы цяпер ў падмурку поўны слоўнікавы матэрыял і асабліва семантыку ўтварэнняў з прэфіксам пры‑ (сюды ж укр. придо́ба ’добрыя ўмовы жыцця; зручнасць; зручнае для чаго-небудзь месца’), можна ўпэўнена рэканструяваць у прасл. *doba сінанімічныя дыялектныя значэнні ’прырода, (добрыя, спрыяльныя) прыродныя ўмовы; прырода, уласцівасці (чалавека)’, параўн. тут яшчэ крыху аддаленыя серб.-харв. прѝдобница ’цяжарная’, в.-луж. doba ’запас, наяўнасць’. Гл. таксама ЕСУМ, 2, 96–97; Анікін, Этимология, 214–215.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вярхо́ўе, ‑я, н.
Верхняе цячэнне ракі і мясцовасць, якая прылягае да яе. Найбольш значныя лясныя масівы, з перавагай сасны, захаваліся ў вярхоўях Бярэзіны. Прырода Беларусі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
веерападо́бны, ‑ая, ‑ае.
Які мае форму разгорнутага веера. Марэнныя Браслаўскія грады веерападобна (прысл.) разыходзяцца на поўнач, паўночны ўсход і ўсход, акаймоўваючы рад буйных азёр. Прырода Беларусі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паходжанне; род, прырода, кроў (перан.)
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)