цвя́каць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
1. Разм. Тое, што і чвякаць (у 2 знач.). Памякчэла надвор’е, растаў снег, цвякала гразь. Гурскі.
2. Ляскаць жалезным прадметам. Цвякаць замком партфеля. □ А дзяўчына.., што была партнёршай у Ралана, цвякаючы канькамі па падлозе, затанцавала: — Згодны, згодны, згодны!.. Грамовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ля́скат ’гукі пры лясканні’ (ТСБМ, Растарг.; стаўб.; Нар. словатв.), ля́скот ’бразгат’ (ТС), укр. лескіт ’трэск’. Утворана ад леската́ць (гл.) < прасл. leskati > ляскаць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ *Патана́, пагона ’пляткар, балбатун’, патоніэти ’вярзці недарэчнасці, бязглуздзіцу’, ’балбатаць’ (Бес.). З венгерскай мовы, параўн. венг. pakpnäs ’трэск, шчоўк’ pattani ’трашчаць, шчоўкаць, ляскаць’. ©
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Нахлапны́: нахлапная балка ’апошняе суцэльнае бервяно, якое кладзецца над сточанымі бярвеннямі’ (Сл. ПЗБ). Да гукапераймальнага хлопаць ’стукаць, ляскаць; стукаць, накрываць зверху’, параўн. нахлюпісты, ахлу́п (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
нащёлкивать несов.
1. (орехов и т. п.) налу́скваць, налу́зваць;
2. (щёлкать кнутом) ля́скаць; (пальцами) пстры́каць;
3. (о птицах) обл. цёхкаць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Ляшчотка ’трашчотка’ (Гарэц.), ’раздвоеная на адным канцы палоска кары, якая ўжываецца для біцця ў гульні’ (Нас.), ’аплявуха’ (Шат.). Да ляскаць, лёскат (гл.). Аб суфіксе гл. Сцяцко (Афікс. наз., 62).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ля́скалка ’скрыпень вузкалісты, Epilobium angustifolium Scop.’ (лельч., Нар. лекс.). Відаць, да ля́скаць. Аднак матывацыя застаецца няяснай. У часткі назваў пераважае «гукавая» прыкмета: скрыпень, скрыпнік, скрыпун. Сюды ж і ля́скалка. Магчыма, паводле гука пры ляску, трэску плода-каробачкі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Трампяля́сы (трымпыля́сы) ’лахманы’ (іван., Нар. лекс.). Складанае слова з няяснай структурай: першую частку можна звязаць з трапаць (гл.) з устаўным экспрэсіўным ‑м‑, параўн. трыплялі ’махры ў рушніку’, польск. дыял. tremcie ’лахманы’, гл. трамця, а другую — з ляскаць, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ля́скаўка 1 ’смалёўка, Silene cucubalus Wib.’ (брэсц., Кіс.; лельч., Арх. ГУ), тураў. ля́скоўка ’тс’ (ТС), а таксама ’палявая мята’; асіп. ’званец, Rhinanthus L.’ (Сл. ПЗБ). Да ля́скаць (гл.) — надзьмуты падвяночак гучна лопаецца, калі яго злавіць пальцамі. Аналагічна паўд.-чэш. praskavec (< praskati ’лопацца, трэскацца’), славац. pukaía (< pukať ’тс’), польск. trzaskawka (< trzaskać ’тс’).
*Ля́скаўка 2, ля́скоўка ’плавальны пузыр у рыбы’ (ТС). Да ляскаць ’трэскацца’ (гл.).
*Ля́скаўка 3, ля́скоўка ’падлешчык’ (ТС). Да ле́скаўка (гл.).
Ля́скаўка 4 ’палоска кары, раздвоеная з аднаго канца для перадачы тонкага гука пры гульні «ляшчоткі»’, ’гульня «ляшчоткі»’ (Нас.). Роднаснае з польск. laskować ’выразаць жалабы’, ’аздабляць дранкай, ляскамі, прутамі’, ’рыфляваць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лёскат ’трасканіна, траскатня, балбатня’ (Гарэц., ТСБМ) — кантамінаванае ўтварэнне з ляск і лоскат (гл.). Апошняе — з прасл. loskotь. Усе адносяцца да тыпу гукапераймальных. Бел. лёскат тэрытарыяльна знаходзіцца ў дадатковым размеркаванні з рус. зах., паўдн. лёскать ’біць, утвараць моцныя гукі, ляскаць пугай’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)