псі́кнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак.
Разм. Сказаць, крыкнуць псік. Калі кошка хлябнула разы два — паказала ружовы язык, я потым не сцярпеў — псікнуў на яе. Баранавых.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Трохма́ська ‘кошка трохколернай масці’ (Рэг. сл. Віц.). Да тры (гл. трох-) і масць (гл.), параўн. трохпау́сцёвы ‘тс’ (Барад.), одно́машны ‘аднолькавы’ (Клундук).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
курня́ўкаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
Разм. Ствараць гукі, падобныя на «курняў» (пра катоў). У інтэрнаце па доўгім калідоры блытаецца ад дзвярэй да дзвярэй і жаласліва курняўкае сівая кошка. Мыслівец. // Пераймаць крык ката. Курняўкаць па-кацінаму.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
счуць, счу́ю, счу́еш, счу́е; счу́ты; зак. (разм.).
1. каго-што і з дадан. Улавіць на слых якія-н. гукі, размову; пачуць.
С. крокі пад акном.
2. што. Атрымаць звесткі пра каго-, што-н., даведацца з якіх-н. крыніц.
Счуў я навіну пра сваіх родзічаў.
3. каго. Пра жывёл: учуць.
Кошка счула мыш і затаілася.
4. перан., што і з дадан. Інтуітыўна прадбачыць.
С. бяду.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Каці́цца ’нараджаць дзіцянят (пра авечку, казу і некаторых іншых жывёл)’ (ТСБМ, БРС, Касп.), каці́ць ’тс’ (Касп.). Рус. коти́ться ’нараджаць кацянят’; у дыялектах таксама коти́ть, укр. коти́тися, чэш. kotiti se, славац. kotiťsa, польск. kocić się, серб.-харв. kòtiti (se), балг. ко́ти се, славен. kotíti і г. д. Прасл. *kotiti sę ’каціцца’. Этымолагамі выказваецца думка, што першапачаткова дэрывацыя *kotъ → *kotiti (sę) не магла быць рэальнай, таму што мелася на ўвазе не кошка, а, напрыклад, важныя ў гаспадарцы жывёлы. Магчыма, аднак, *kot‑ ’кошка’ было аманімічным з нейкім іншым словам, якое адзначала маладую жывёлу. Трубачоў, Эт. сл., 11, 205, прыводзіць лац. catulus ’дзіцяня, шчаня’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пое́сть сов.
1. (немного) з’е́сці; (наесться) пад’е́сці;
пое́л су́пу з’еў су́пу;
пое́шь пе́ред доро́гой з’еш (пад’е́ш) пе́рад даро́гай;
2. (съесть всё, испортить грызя) пае́сці, (много, неоднократно) папаяда́ць, папае́сці;
ко́шка пое́ла всё мя́со ко́шка пае́ла ўсё мя́са;
моль пое́ла мех моль пае́ла фу́тра.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
абліза́ць, -ліжу́, -лі́жаш, -лі́жа; -ліжы́; -лі́заны; зак., каго-што.
1. Правесці языком па паверхні чаго-н.
А. губы.
2. Ачысціць каго-, што-н. лізаннем.
А. лыжку.
Кошка аблізала кацяня.
3. перан. Дакрануцца да чаго-н., прабегчы па чым-н. (пра агонь).
Языкі полымя аблізалі дровы ў коміне.
◊
Пальчыкі абліжаш — пра што-н. вельмі смачнае, прыемнае.
|| аднакр. аблізну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́.
|| незак. аблі́зваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ Кіці́каць ’казытаць’ (Нар. лекс.). Параўн. укр. кіткати, польск. kitkać ’тс’, якія лічацца запазычанымі з ням. kitzeln ’казытаць’ (ЕСУМ, 2, 451). Не выключаны пры гэтым уплыў на беларускую лексему назвы ката — кіца. Ён мог быць выкліканні народнаэтымалагічпым -збліжэннем ням. kitzeln і Kitze ’кошка’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рыска ’сібірская кошка дымчатага колеру’ (Нас. Доп.), ры́скі ’трохколерны кот’ (Сцяшк. Сл.), ст.-бел. рысоватый ’буры’ (XVII ст.), польск. rysawy, ryszawy ’рудаваты’. Ад ры́са (гл.) з-за характэрнай паласатай афарбоўкі ката, параўн. славац. rysý, rysavý ’стракаты’.
Ры́ска ’зямельны ўчастак у 510 сотак’ (Выг.). Ад рэ́заць ’наразаць зямлю’. Гл. рэ́зка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ад’е́сці, ад’ем, ад’ясі, ад’есць; ад’ядзім, ад’ясце, ад’ядуць; зак., што.
1. З’есці частку чаго‑н.; адкусіць, адгрызці. Кошка ад’ела хвост у рыбы.
2. і без дап. Разм. Кончыць есці. У вас адпелі — у нас ад’елі. Прымаўка.
•••
Ад’есці кішкі (вантробы) каму — тое, што і пераесці кішкі (вантробы) каму (гл. пераесці).
Сэрца ад’есці — памучыць, давесці да знямогі, дакучаючы чым‑н. непрыемным.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)