Паня́ць ’тое ж, што і зразумець’ (ТСБМ), ’абучыцца добра якому-н. рамяству; заліваць вадою; уступіць у шлюб’ (Нас.), ’заліць вадою; зразумець’ (Бяльк., Юрч.), ’зразумець, злавіць, знайсці’ (Сл. ПЗБ), поня́ць ’злавіць’ (ТС), поня́цца ’узяцца; набрацца, пакрыцца, праявіцца’ (ТС). Дэрыват з прыстаўкай po‑ ад прасл. jęti з устаўным н. Гл. узяць. Значэнне ’зразумець’ — семантычнае запазычанне з рус. понять ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
асэнсава́ць, -су́ю, -су́еш, -су́е; -су́й; -сава́ны; зак., што.
Усвядоміць, зразумець сэнс, значэнне чаго-н.
А. гістарычныя падзеі.
|| незак. асэнсо́ўваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. асэнсава́нне, -я, н. і асэнсо́ўванне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
уця́міць, -млю, -міш, -міць; зак., што і з дадан. (разм.).
Зразумець сэнс, змест чаго-н., поўнасцю ўсвядоміць што-н.
Я не адразу ўцяміў, пра што ідзе гаворка.
У. сэнс выказвання.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
празры́сты, -ая, -ае.
1. Які прасвечваецца, прапускае праз сябе святло.
Празрыстая вадкасць.
Празрыстая тканіна (вельмі тонкая).
2. перан. Яўны, які лёгка зразумець.
П. намёк.
Празрыста (прысл.) падказаць.
|| наз. празры́стасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
няўця́мны, -ая, -ае (разм.).
1. Такі, што цяжка зразумець, усвядоміць; незразумелы.
Здарылася нешта няўцямнае.
2. Які выяўляе неразуменне чаго-н. або адсутнасць думак аб чым-н.
Н. погляд.
|| наз. няўця́мнасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
адчу́ць, -чу́ю, -чу́еш, -чу́е; -чу́ты; зак., каго-што.
1. Пазнаць шляхам адчування.
А. холад.
А. моцны боль у назе.
2. Зведаць, перажыць, зразумець.
А. несправядлівасць.
А. сябе шчаслівым.
|| незак. адчува́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
асвядо́міць, ‑млю, ‑міш, ‑міць; зак., што.
Усвядоміць, зразумець усё да канца, цалкам.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
*Схва́нуць, схва́нуты ’схапіць’ (Сл. Брэс.). Параўн. балг. схва́на ’зразумець, засвоіць’, ’схапіць, стаць нерухомым, звесці (ад болю)’, макед. сфана ’зразумець, улавіць (сэнс)’. Дзеяслоў аднакратнага дзеяння ад схваці́ць ’схапіць’, што да *xvatati ’хапаць, лавіць’ (гл. хватаць). Пра семантычны паралелізм палес. схваці́ць ’зразумець, засвоіць’, серб.-харв. схва̏тити ’тс’ і пад., гл. Талстыя, Полес. сб., 10.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
усвядо́міць, -млю, -міш, -міць; -млены; зак.
Поўнасцю зразумець што-н.; уразумець.
У. неабходнасць чаго-н. У. сабе ўсе акалічнасці справы.
|| незак. усведамля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е і усвядо́мліваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. усведамле́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Расшу́піць ’зразумець’ (Касп., Мядзв.). Да шупіць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)