Вазгро́ты мн. л. ’што-небудзь цестападобнае, чым залеплены падлога, мэбля; бруд’ (Юрч.). Суфіксальнае ўтварэнне ад вазгры (гл.) на кшталт брыдота, галота.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Набалоціць ’забрудзіць’: Набалоціў хату (шчуч., Сл. ПЗБ). Да балота ’гразь, бруд’, відаць, пад уплывам польск. błoto ’тс’, błocić ’пэцкаць’, гл. блоціць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
спаласка́ць, ‑лашчу, ‑лошчаш, ‑лошча; зак., каго-што.
1. Абмыць, змыць (гразь, бруд і пад.). Ён [паэт] можа перуны выкрасаць з яснага неба, ліўнямі смугу спаласкаць, вясёлкай раку вычарпаць, травамі, дрэвамі заспяваць. Бялевіч.
2. безас. Разм. Пра стан змучанасці, змардаванасці пры паносе. Яго так спаласкала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
грязь ж.
1. гразь, род. гразі́ ж.;
2. (нечистота) бруд, род. бру́ду м.; (сор) сме́цце, -цця ср.;
3. перен. бруд, род. бру́ду м.;
◊
смеша́ть с грязью змяша́ць з гра́ззю;
не уда́рить лицо́м в грязь не ўда́рыць тва́рам у гразь;
вы́тащить из грязь вы́цягнуць з гразі́;
втопта́ть в грязь затапта́ць у гразь.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Сука́ч 1 ’сукала’ (Сл. Брэс., Тарн.; кам., пруж., ЛА, 4), ’стрыжань, на які надзяваюць цэўку’ (Мат. Гом.). Да сукаць (гл.).
Сука́ч 2 ’завучаная, зблытаная нітка’ (беласт., Сл. ПЗБ), ’сукаратка’ (в.-дзв., Шатал.), сукачы́, сукачэ́ ’скручаныя пасмы конскай грывы’ (ваўк., Сл. ПЗБ), ’бруд на целе’ (маст., Сл. ПЗБ). Да сукаць (гл.). Да апошняга значэння параўн. рус. наўг. сука́рка ’бруд на целе, які “скачваецца”, калі пацерці скуру’, гл. сукарак.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Лака́за ’неахайная асоба, якая мыючы залівае дол у хаце’, лаказіць ’наліваць у хаце, рабіць макрату, бруд’ (КЭС, лаг.). Да літ. lakäzaris ’гарэза, свавольнік’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
гразь, ‑і, ж.
1. Вязкая, размяклая ад вады глеба. Непралазная гразь. □ Кажуць: вясной бочка вады — лыжка гразі, а ўвосень лыжка вады — бочка гразі. З нар. Брычка ехала па гразі, калёсы плюхаліся ў глыбокія калдобіны, конь ішоў размашыстай хадой, і пырскі з-пад яго ног ляцелі ва ўсе бакі. Чарнышэвіч.
2. толькі мн. (гра́зі, ‑яў). Марскі або азёрны іл, які мае лекавыя ўласцівасці. Лячыцца гразямі.
3. Разм. Бруд, нечыстоты. Лазняў болей — больш здароўя, Гразь жа нам нясе хваробу. Крапіва. У хату.. [Якіма] хоць і носа не паказвай — бруд, гразь, чарната, але знадворку хата мае зусім шляхецкі выгляд. Колас.
4. перан. Разм. Пра што‑н. ганебнае, подлае, нізкае. Ганна сэрцам тут пачула Гразь душы яго і бруд. Колас. З усходу вецер-буралом Змятае гразь на сваім шляху. Купала.
•••
Абліць граззю гл. абліць.
Выцягнуць з гразі гл. выцягнуць.
Зарасці граззю гл. зарасці.
Затаптаць у гразь гл. затаптаць.
Змяшаць з граззю гл. змяшаць.
Не ўдарыць (не упасці, не пляснуцца) тварам у гразь гл. ударыць.
Як гразі чаго — вельмі многа.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пасвяжэ́лы, ‑ая, ‑ае.
Які пасвяжэў, стаў свежым. [Паводка] шумела не так сабе: яна змывала з лугоў і далін увесь леташні бруд, каб на іх, чыстых і пасвяжэлых, зацвіла лотаць, прабілася новая, да болю ў вачах зялёная трава... Кірэенка. Назаўтра Рыгор, хоць спаў і мала, адчуў сябе пасвяжэлым. Арабей.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Абкарэ́лы ’закарэлы, закарузлы’ (БРС), абкарэць ’засохнуць, пакрыцца коркай’ (Касп.), ’узбрудзіць і засушыць той бруд’ (КЭС, лаг.). Відаць, абкарэлы (аб гэтым сведчыць дзеяслоў) — старая дзеепрыметнікавая форма. Першапачаткова абкарэць да кара.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бру́дэр ’няпэўны чалавек’, бру́дэрка ’сатаварышка; жанчына дрэнных паводзін’ (Нас.). З ням. Bruder ’брат’ (аргатычнае слова?). Таго ж паходжання і бру́дэр ’брудны, неахайны’, бру́дэрка ’брудная, неахайная’, якія асацыіраваліся з бруд.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)