и́ли союз

1. ці, або́, альбо́;

вам ча́ю и́ли ко́фе? вам ча́ю ці ка́вы?;

за́втра и́ли по́слезавтра за́ўтра або́ (ці, альбо́) пасляза́ўтра;

на дне рек, море́й и́ли озёр на дне рэк, мо́раў або́ (ці, альбо́) азёр;

аэропла́н, и́ли самолёт аэрапла́н, або́ (ці, альбо́) самалёт;

2. (разве) ці, хі́ба;

и́ли ты не слыха́л об э́том? ці (хі́ба) ты не чуў пра гэ́та?

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

льстить несов.

1. (кому) ліслі́віць (перад кім); (хвалить) хвалі́ць (каго); (подлизываться) падлі́звацца (да каго);

2. (кому, чему — доставлять удовольствие) це́шыць (каго, што), дава́ць уце́ху (каму, чаму); ла́шчыць (каго, што); падаба́цца (каму, чаму);

э́то льсти́ло его́ самолю́бию гэ́та це́шыла яго́ самалю́бства (дава́ла ўце́ху яго́ самалю́бству);

ему́ льсти́ло внима́ние молодёжи яго́ це́шыла (яму́ дава́ла ўце́ху, яму́ падаба́лася) ува́га мо́ладзі;

льстить себя́ наде́ждой це́шыць сябе́ надзе́яй.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

немно́гие

1. прил. няшма́т які́я, род. няшма́т які́х; ма́ла які́я, род. ма́ла які́х; нямно́гія, род. нямно́гіх;

немно́гие лю́ди няшма́т які́я (ма́ла які́я, нямно́гія) лю́дзі;

в немно́гих слова́х у нека́лькіх сло́вах;

2. сущ. няшма́т хто, род. няшма́т каго́; ма́ла хто, род. ма́ла каго́; нямно́гія, род. нямно́гіх;

немно́гие зна́ют об э́том ма́ла хто ве́дае пра гэ́та;

он немно́гих здесь зна́ет ён ма́ла каго́ тут ве́дае.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

по́лно нареч., в знач. сказ., разг. и частица (довольно, хватит) го́дзе, хо́піць, до́сыць; (перестань, брось) кінь; (перестаньте, бросьте) кі́ньце; (что ты говоришь!) што ты (ка́жаш)!; (что вы говорите!) што вы (ка́жаце)!;

по́лно вам пла́кать! го́дзе (хо́піць, до́сыць) вам пла́каць!;

по́лноте ссо́риться! го́дзе (хо́піць, до́сыць, кі́ньце) свары́цца!;

по́лно, пра́вда ли? кі́нь(це), хі́ба гэ́та пра́ўда?;

и по́лно! і го́дзе!, і то́лькі!

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

про предлог с вин.

1. пра (каго, што); аб (кім, чым);

говори́ть про кого́-л. гавары́ць пра каго́-не́будзь;

2. (для, ради) для (каго, чаго);

э́то не про тебя́ пи́сано разг. гэ́та не для цябе́ пі́сана;

◊

про себя́ сам сабе́; (тихо) паці́ху;

ду́мать (чита́ть) про себя́ ду́маць (чыта́ць) сам сабе́;

про запа́с у запа́с;

ни за что ни про что без дай прычы́ны.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Каламы́тка ’панос’ (Мат. Маг.). Рус. каламытка ’тс’. Статус бел. лексемы няясны. Фіксацыя, аднак, і рус. слова прадстаўлена на абмежаванай тэрыторыі і гэта не дазваляе думаць пра банальнае запазычанне або пра інфільтрацыю. Наяўнасць жа сепаратных сувязей нельга аспрэчваць, хоць і няясна, на якой тэрыторыі знаходзіўся цэнтр інавацыі. Слова, як здаецца, было ўтворана на базе больш шырока вядомага мыт ’панос’ (гл.). Паколькі гэта слова вядома і ў рус. і ва ўсх.-бел. гаворках, яно не вырашае пытання аб напрамку інавацыі. Адносна першай часткі лексемы каламытка можна выказаць наступныя меркаванні. Нельга выключыць магчымасці ўтварэння слова з пачатковым эспрэсіўным фармантам кала‑ (кола‑) няяснага паходжання (відаць, выдзяляецца як самастойная частка з складаных слоў). Існаванне такога фарманта пацвярджаецца шэрагам прыкладаў: рус. бран. коломат ’крык, шум і інш.’, укр. бук. калабусьок ’бусел’ і інш., на жаль, не вельмі ясных этымалагічна. З другога боку, нельга выключыць сувязі першай часткі слова са слав. kalъ, пэраў», бел. дыял. каліцца ’спаражняцца’. Трэба ўлічыць таксама, што другая частка разглядаемага слова суадносіцца з дзеясловам тыпу рус. мытить. Адносна значэння параўн. у Даля, 2, 956: «Хворать мытом, поносом». У такім выпадку каламытка ў большай меры нагадвае ўтварэнні тыпу бел. каламут, рус. колоброд і да т. п., аднак генезіс першай часткі слова няясны. Гл. яшчэ адносна этымалогіі другой часткі мыт, мытуха.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ёлуп, ёлоп ’дурань, асталоп, бесталковы тупы чалавек’ (БРС, ТСБМ, Нас., Шат., Касп., Бяльк., Мядзв., Яруш., Гарэц., Бір. Дзярж.). Укр. йолуп, йолоп ’тс’, рус. смал. ёлуп, польск. jołop. У рускіх і польскіх дыялектах запазычана з беларуска-ўкраінскага арэала, дзе гэта слова можна лічыць інавацыяй. Надзейна вызначыць этымалогію лексемы цяжка. Для яе існуюць некалькі этымалагічных версій. Бернекер (308) выводзіў укр. йолуп з укр. оглуп (апошняе да глупы). Існуе магчымасць выпадзення фрыкатыўнага г у форме оглуп. Параўн. бел. арэх (гл.) < агрэх. Можна таксама выводзіць рус. олух з *оглух (укр. оглух ’той, хто дрэнна чуе’). Брукнер (KZ, 45) звязваў ёлуп з яловы, што яшчэ менш верагодна. Слаўскі (1, 584) гаворыць пра магчымасць усходняга паходжання, але не прыводзіць крыніцы. Апрача гэтых версій, якія зарэгістраваны ў літаратуры, можна разгледзець магчымасць новай этымалогіі, якая грунтуецца на беларускіх дзеяслоўных і прыметнікавых формах ёлупіць ’вытрэшчваць вочы’ (Нас.), ёлуплівы ’вытрашачаны (аб вачах)’, ’дурнаваты’. Калі гэта так, дык ёлуп узыходзіць да *о‑луп. Параўн. лупіць (вочы). Змена пачатку слова (ёлуп < *олуп) таксама мае аналагічныя прыклады (ёлкі < *олъкъ, ён < он і г. д.). Пацвярджае гэту этымалагічную версію бел. валапокі, рус. смал. волопокий ’зіркасты’ (< *волопо‑окий). У волопокий мы выдзяляем волоп‑ (< *олуп). Такім чынам, волопокий: лупаты (ёлуплівы) = вірлавокі: вірлаты (усе лексемы маюць агульнае значэнне ’вірлавокі, лупаты’).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

адзна́ка ж.

1. (помета на чём-л.) отме́тка; обозначе́ние ср.;

2. (примета) при́знак м.;

не пака́зваць ~к жыцця́ — не подава́ть при́знаков жи́зни;

3. (балл) отме́тка;

4. (заслуга, отмеченная наградой) отли́чие ср.;

дыпло́м з ~кай — дипло́м с отли́чием;

5. (признак, предвещающий что-л.) предзнаменова́ние ср.;

гэ́та ке́пская а. — э́то плохо́е предзнаменова́ние;

6. (знак на каком-л. предмете) заме́тка; отме́тка;

рабі́ць ~кі на дрэ́вах — де́лать заме́тки (отме́тки) на дере́вьях

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

грэць несов.

1. греть;

со́нца грэ́е зямлю́ — со́лнце гре́ет зе́млю;

2. (делать тёплым) греть; нагрева́ть;

г. но́гі — греть но́ги;

г. ваду́ — греть (нагрева́ть) во́ду;

3. перен. (успокаивать, утешать) согрева́ть;

г. сэ́рца — согрева́ть се́рдце;

4. перен. леле́ять;

г. надзе́ю — леле́ять наде́жду;

5. перен., прост. (взыскивать, наказывать) греть;

за гэ́та трэ́ба г. — за э́то на́до греть;

◊ г. ру́кі — греть ру́ки;

г. у ка́рак — греть в ше́ю

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

запа́сці сов.

1. (завалиться за что-л.) запа́сть;

з. за ша́фу — запа́сть за шкаф;

2. (стать впалым) запа́сть, впасть, ввали́ться;

шчо́кі яго́ ~па́лі — щёки его́ запа́ли (впа́ли, ввали́лись);

3. перен. (глубоко укрепиться в уме, памяти, душе, сердце) запа́сть, запечатле́ться; засе́сть;

што гэ́та ~па́ла табе́ ў галаву́? — что э́то засе́ло у тебя́ в голове́?;

4. разг. ослабе́ть;

го́лас запа́ў — го́лос ослабе́л;

◊ з. ў душу́ — запа́сть в ду́шу

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)