Verbum

Ру́та ’від шматгадовых травяністых раслін і паўкустоў сямейства рутавых з жоўтымі кветкамі і лісцямі, у якіх змяшчаецца эфірнае масла’ (ТСБМ), ’рута, Ruta graveolens L.’ (Кіс., Стан.), ’нешта вельмі зялёнае (у параўнанні)’ (ТС), ’пакаёвая расліна, вазон’ (маладз., Янк. Мат.), ру́та, ру́та‑мя́та ’травяністая расліна’ (Кос., Растарг.). Укр. і рус. ру́та. Праз польск. ruta з с.-в.-ням. rûte ’рута’ < лац. ruta ’нейкая горкая трава’ (Фасмер, 3, 523).

Раго́з ’балотная расліна, пухоўка Typha L., трыснёг’ (ТСБМ, Кіс.), рого́з, рого́ж ’балотная расліна з вузкімі лістамі’ (ТС); раго́ж, раго́жа, рого́жа, руго́жа, рогожа́ ’трыснёг’ (ЛА, 1; Арх. ГУ), рага́за ’чарот’ (Ян.), ’плюшчай’ (ЛА, 1), рус. рого́з, дыял. ра́гоза ’трава асака’, ’мачала’, укр. рогі́з, рогоза́, польск. rogozie ’трыснёг’, ’чарот’, в.-луж. rogož, rohodź ’трыснёг’, ’чарот’, н.-луж. rogož ’чарот’, серб. ро̀гоз, харв. rògoz ’асака’, балг. рого́з ’высокая балотная трава, з якой плятуць посцілкі і інш.’, макед. рогоз ’трыснёг’, ст.-слав. рогозъ ’папірус’. Агульнаславянская назва пухоўкі, чароту і трыснягу. Узводзяць да прасл. *rogozъ, якое, хутчэй за ўсё, вытворнае ад *rogъ ’рог’ (Брукнер, 461; Фасмер, 3, 490; Шустэр–Шэўц, 2, 1231–1232). Ва ўсіх слав. мовах слова мае яшчэ і значэнне ’луб’, ’грубая тканіна’, як і слова раго́жа, параўн. літ. regzti ’плясці’. Магчыма, звязана з словам рагаза́, якое мае значэнне ’рагаты сук’, ’штосьці калючае’, параўн. бел. раго́зіна ’сукаватая палка’ (Сцяшк.). Уяўленне аб рагазе́ як аб развілцы, рагаціне пацвярджае яго этымалагічныя сувязі з рог ₁, гл. (Мяркулава, Очерки, 48–50).

◎ Ламбы, ламбʼэ, лэмбы, ламбачкі, лэмп, ломб, ламбук, лым‑ бук, ламбяк, ламбукі, ламбуке, лымбукі, ламбякі ’сцяблы і лісце буракоў’, ’сцяблы гарбуза, сланечніка, тытуню, бобу, бульбы, зелля’, ’кветаноснае сцябло цыбулі’, ’стрыжань птушынага пяра’ (гродз., ДАБМ, З нар. сл., Сл. паўн.-зах.). Балтызм. Параўн. літ. lämbas і lambas ’сакавітая гародніна, трава і лісце са сцябламі’, ’пер’е цыбулі’, ’націна буракоў’, літ. lambal ’суп з бацвіння’. Тое ж Грынавецкене і інш., Liet. term., 181.

◎ Мяжпе́рстніца, міжперсніца, мяжыперсьніца ’ворлікі звычайныя, Aquilegia vulgaris L.’ (маг., Кіс.; Дэмб. 1, Касп.), мяжперсціца ’гусялапка востравугольная, Alchemilla (L.) acutangula Buser’ (Дэмб. 1; паўн.-усх., Кіс.), міжыпірнік ’трава, што расце вясной на лузе на поплаве, у якой ліст нагадвае пяць пальцаў рукі’ (КЭС, лаг.). Рус. междуперстница — некалькі іншых назвах раслін; смал. межепарщица, межи‑ перстица ’гусялапка’. Да мяжыперніца (гл.). Расліны ўжываліся ў народнай медыцыне ў якасці прысыпак пры септычных захворваннях.

Святлі́ка ‘цяцюшнік, Euphrasia L.’ (Меер Крыч.). Параўн. укр. світлик ‘тс’, рус. дыял. светли́к ‘тс’, польск. świetlik ‘тс’, якое лічыцца запазычаннем з чэш. světlik ‘тс’ (Басай–Сяткоўскі, 384), апошняе паходзіць ад světliti ‘раз’ясняць, праясняць (вочы)’, паколькі ў народнай медыцыне выкарыстоўвалася для лячэння вачэй, параўн. рус. оча́нка, о́чная трава́, серб. видица і пад. Гл. Махэк₂, 596; ЕСУМ, 5, 197. Да свяціць (гл.), параўн. выраз вочы свецяць (пра добры зрок) (ТС).

Ты́сечнік ‘лекавая расліна’ (брэсц., Сл. Брэс.), ‘крываўнік звычайны, Achillea millefolium L.’ (лях., Сл. ПЗБ). Калька з польск. tysięcznik ‘цвінтарэй, Centauram Hill’, параўн. запазычаную форму тысё́нчнік ‘тс’ (свіст., Шатал.), альбо ўсечаная форма рус. золототысячник — кніжная назва з лац. Erythraea centaurium < ст.-грэч. κενταύριον ‘эрытрэйская трава кентаўраў’, якую (праз народную этымалогію) сталі разумець як centum ‘сто’ і aurum ‘золата’, праз ням. Tausendgüldenkraut, Hunderttausendguldenkraut ‘тс’ (Праабражэнскі, 1, 256; Фасмер, 2, 104; ЕСУМ, 2, 276).