ву́сны I, -наў ед. нет уста́;
◊ з ~наў у в. — из уст в уста́;
ва́шымі б ~намі ды мёд піць — погов. ва́шими бы уста́ми да мёд пить
ву́сны II у́стный; слове́сный;
~ная наро́дная тво́рчасць — у́стное наро́дное тво́рчество
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Наду́дліцца ’напіцца праз меру, насмактацца’ (Бяльк.). У аснове экспрэсіўнага ўтварэння — гукапераймальны элемент ‑дуд‑, што можа быць звязана з дуда, дуць (гл.), параўн. дудзіць ’іграць на дудзе’ і ’прагна піць’ (Байк. і Некр.), рус. надудо́литься, надуби́ться, надуда́риться ’напіцца ўдосталь’, а таксама іншыя дзеясловы з тым жа значэннем: надудо́ніцца, наду́ндзіцца і пад. (Трубачоў, Этим. сл., 5, 147).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ На́мша ’памінкі па нябожчыку’ (іўеў., Сцяшк. Сл.), ’плата папу за памінанне памёршых’ (Клім.), параўн. н.-луж. namsa ’богаслужэнне’. Відаць, са спалучэння на міму (даць) ’запла: піць за памінкі’, ад міма ’служба, богаслужэнне’ (< польск. msza ’тс’, лац. missa ’тс’, параўн. Брукнер, 347; Шустар-Шэўц, 13, 987) з далейшым афармленнем як назоўнік ж. р. адз. л.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пры́бруч: жарт. пры́бруч легчы ’легчы на жывот’ (Марц.). Да бру́ха або бру́х (гл.), што, відаць, аднолькава магчыма. Сюды ж метафарычнае ўтварэнне прыбру́шыцца ’дарвацца; з прагнасцю есці або піць’ (жлоб., Нар. словатв.). Параўн. рус. дыял. прибрю́хий ’з вялікім жыватом, пузам’, прибрю́шистый ’тс’, прибрю́шие ’вялікі жывот, пуза’, укр. при́брюш ’каханак’, адносна апошняга гл. ЕСУМ, 4, 568.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
жа́ждущий
1. прич. які́ (што) сма́гне, які́ (што) хо́ча піць; які́ (што) пра́гне, які́ (што) жада́е; см. жа́ждать;
2. прил. сасма́глы; (страстно желающий) пра́гны (да чаго, на што, чаго);
жа́ждущий сла́вы пра́гны да сла́вы.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Пець ’спяваць’ (ТСБМ; Нас.; Некр.; Шат.; Сл. ПЗБ; Бяльк.), ’ствараць розныя гукі ў час раення — звінець, “кохаць” і інш. (пра матку)’ (слаўг., Нар. сл.), ’кукарэкаць’ (мазыр.). Рус. петь спяваць’, ’адпяваць нябожчыка’, ’гусці (пра мух)’, ’звінець (пра паштовыя шамкі)’, стараж.-рус. пѣти, польск. piać ’спяваць (пра пеўня)’, чэш. pěti ’спяваць’, ’усхваляць’, славен. pẹ́ti, макед. пее, балг. пе́я. У іншых слав. мовах — з пачатковым s‑ (z‑). Прасл. *pěti, *pojǫ < і.-е. *poi̯‑. Трубачоў (ВСЯ, 4, 1959, 135) тлумачыць прасл. *pěti як каўзатыў ад дзеяслова *ріtі ’піць’, што пацвярджаецца тоеснасцю форм 1 ас., параўн. пою ’даю піць’ і пою ’спяваю’. Тут перанос значэння ’паіць’ > ’спяваць, усхваляць’ узыходзіць да паганскага абраду ахвярнай, пахавальнай выпіўкі. Паводле Аткупшчыкова (Этимология–1984, 196), разыходжанне адбылося на ўзроўні старажытных асноў (*poi̯‑ti > пѣть пры poi̯‑ti > поить).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вы́ступіць, -плю, -піш, -піць; зак.
1. Выйсці наперад адкуль-н. з-за чаго-н. ці стаць бачным, праявіцца.
З натоўпу выступіла жанчына.
2. Адправіцца ў іншае месца, выйшаўшы з месца стаянкі.
В. у паход.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Прасачыўшыся знутры, паказацца на паверхні.
На целе выступілі кроплі поту.
4. Зрабіць, выканаць што-н. публічна.
В. з канцэртам, з дакладам.
В. у друку супраць каго-н., у абарону каго-н. В. на сходзе.
В. супраць несправядлівасці.
|| незак. выступа́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. выступле́нне, -я, н. (да 2 і 4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
глушы́ць, глушу́, глу́шыш, глу́шыць; незак., каго-што.
1. Перашкаджаць слухаць.
Розныя шумы глушылі прамову, і нічога не было чуваць.
2. Рабіць нячутным, заглушаць.
Г. радыё.
3. Не даваць расці, перашкаджаць развіццю чаго-н.
Крапіва глушыла буракі.
Г. ініцыятыву (перан.).
4. Моцным ударам аглушаць, пазбаўляць прытомнасці.
Г. рыбу.
5. Выключаць (матор, машыну і пад.).
Г. матор.
6. Вельмі многа піць чаго-н. (пераважна пра алкаголь; разм.).
Г. гарэлку.
|| зак. заглушы́ць, -глушу́, -глу́шыш, -глу́шыць; -глу́шаны (да 1—3 і 5 знач.) і аглушы́ць, аглушу́, аглу́шыш, аглу́шыць; аглу́шаны (да 4 знач.).
|| наз. глушэ́нне, -я, н. (да 4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Нажлу́кціцца ’напіцца празмерна’ (ТС, мядз., Сл. ПЗБ). Да жлу́кціць ’піць’ (гл.). Сюды ж нажлугціцца ’напіцца (гарэлкі)’, якое Грынавяцкене (зб. Lietuvių kalbos specialioji leksika. Vilnius, 1983, 186) выводзіць непасрэдна з літ. žlùgti ’мокнуць’, žlùgtas ’жлукта’, нажлагта́цца ’напіцца (гарэлкі)’ (дзятл., ашм., там жа), што суадносіцца з літ. žlaũgti ’жлукціць (бялізну)’, а таксама нажлю́хацца, нашлю́хацца ’напіцца (гарэлкі)’ (Сл. ПЗБ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пі́паць ’носік, дзюба ў пасудзіне’ (зэльв., Жыв. сл.; Сл. рэг. лекс.), ’выступ, каб узяцца рукою’ (Сл. рэг. лекс.), піць (зневаж.) ’нос’ (Сл. Брэс.), укр. nun тик, тіпать ’ціпун на языку курэй’, пітка ’сасок на грудзях; соска’, ’носік у чайніку’, нітак ’мазоль’, славац. ріреі ’ціпун’, славен. pipa ’тс’, серб.-харв. піша ’кран; кукурузны пачатак’, пішак ’шчупальца’. Гл. пылець.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)