терпе́ть несов.
1. (безропотно переносить) цярпе́ць, трыва́ць;
терпе́ть боль цярпе́ць боль;
бы́ло о́чень бо́льно, но пришло́сь терпе́ть было́ ве́льмі балю́ча, але́ давяло́ся цярпе́ць (трыва́ць);
2. (мириться с кем, с чем) цярпе́ць; (сносить) зно́сіць; (выносить) выно́сіць; (переносить) перано́сіць;
он не те́рпит возраже́ний ён не выно́сіць (не перано́сіць) пярэ́чанняў;
3. (подвергаться чему-л.) не́сці, цярпе́ць, перажыва́ць;
терпе́ть убы́тки не́сці стра́ты;
терпе́ть пораже́ние цярпе́ць пара́зу;
терпе́ть неуда́чу цярпе́ць няўда́чу;
терпе́ть неприя́тности цярпе́ць (перажыва́ць) непрые́мнасці;
◊
вре́мя те́рпит час яшчэ́ ёсць, час (яшчэ́) дазваля́е, ча́су (яшчэ́) хапа́е;
вре́мя не те́рпит ча́су ма́ла (няма́), час не чака́е;
де́ло не те́рпит (отлага́тельства) адкла́дваць (спра́вы) не́льга, спра́ва не чака́е;
бума́га всё те́рпит папе́ра ўсё вы́трымае;
терпе́ть не могу́ цярпе́ць не магу́;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
аце́рпецца, ‑плюся, ‑пішся, ‑піцца; зак.
Прывыкнуць цярпець. Іван пастаяў, пакуль крыху ацерпеўся ад бляску агню, і пайшоў назад. Дуброўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цярпе́нне, -я, н.
1. Здольнасць цярпець, стойка пераносіць жыццёвыя нягоды.
Няма цярпення слухаць яе скаргі.
2. Настойлівасць, уменне захоўваць вытрымку ў якой-н. справе, рабоце.
Работа з дзецьмі патрабуе вялікага цярпення.
◊
Цярпенне лопнула (разм.) — не хапіла вытрымкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
цярпі́мы, -ая, -ае.
1. Такі, які можна цярпець, з якім можна мірыцца.
Цярпімыя ўмовы жыцця.
2. Які ўмее мірыцца з кім-, чым-н.; памяркоўны.
Цярпімыя адносіны да чаго-н.
|| наз. цярпі́масць, -і, ж.
Ц. да чужых выказванняў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
нецярпі́мы, ‑ая, ‑ае.
1. Такі, што нельга цярпець; недапушчальны. Нецярпімае становішча.
2. Які не можа па сваёй натуры мірыцца з кім‑, чым‑н., прызнаваць, цярпець каго‑, што‑н. Асабліва нецярпімы да моўнай неахайнасці быў К. Чорны. Пшыркоў. // Які вызначаецца нецярпімасцю. З Барбосам зладу не было, — Задзёрысты ён быў і нецярпімы. Корбан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ло́пацца, 1 і 2 ас. звычайна не ўжыв., -ецца; незак.
1. Даваць трэшчыны, ірвацца з трэскам, надзімаючыся разрывацца і знікаць.
Лёд лопаецца.
Шклянка лопаецца.
2. перан. Цярпець крах, поўную няўдачу (разм.).
Лопаюцца планы.
◊
Лопацца са смеху (разм.) — знемагаць ад смеху.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пацярпе́ць, -цярплю́, -цярпі́ш, -цярпі́ць; -цярпі́м, -церпіце́, -цярпя́ць; -цярпі́; зак.
1. гл. цярпець.
2. Цярпліва перанесці што-н. на працягу якога-н. часу.
Хацелася есці, але прыйшлося п.
3. каго-што і чаго з адмоўем. Дапусціць, змірыцца з кім-, чым-н.
Не п. несправядлівасці.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
му́чыцца, -чуся, -чышся, -чыцца; незак.
1. Цярпець мукі, пакуты ад чаго-н.
М. ад болю.
2. з кім-чым і над чым. Рабіць што-н. з цяжкімі, вялікімі намаганнямі.
М. над складанай задачай.
|| зак. заму́чыцца, -чуся, -чышся, -чыцца і зму́чыцца, -чуся, -чышся, -чыцца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сноси́тьIV несов. (выносить обиды) зно́сіць, перано́сіць; (терпеть) цярпе́ць; см. снести́II.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
◎ Перацярпе́цца ’доўга быць галодным’ (Варл.). Да пера- і цярпець (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)