цярпе́ць, -плю́, -піш, -пі́ць; -пім, церпіце́, -пя́ць; -пі; незак.

1. што і без дап. Мужна, стойка пераносіць фізічныя і маральныя пакуты.

Ц. боль.

Ц. непрыемнасці.

2. каго-што. Мірыцца з наяўнасцю каго-, чаго-н.; пагаджацца з кім-, чым-н.

Не ц. каго-небудзь.

Не ц. пярэчання.

3. што. Зносіць што-н. непрыемнае.

Ц. няўдачу.

4. ад чаго. Несці страты; атрымліваць пашкоджанні ад чаго-н., псавацца.

Пасевы церпяць ад засухі.

5. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Не патрабаваць тэрміновага выканання, хуткага рашэння.

|| зак. пацярпе́ць, -плю́, -пі́ш, -пі́ць; -пім, церпіце́, -пя́ць; -пі.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

цярпе́ць

дзеяслоў, непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 2-е спражэнне

Цяперашні час
адз. мн.
1-я ас. цярплю́ цярпі́м
2-я ас. цярпі́ш церпіце́
3-я ас. цярпі́ць цярпя́ць
Прошлы час
м. цярпе́ў цярпе́лі
ж. цярпе́ла
н. цярпе́ла
Загадны лад
2-я ас. цярпі́ цярпі́це
Дзеепрыслоўе
цяп. час це́рпячы

Крыніцы: dzsl2007, krapivabr2012, piskunou2012, sbm2012, tsblm1996, tsbm1984.

Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)

цярпе́ць несов.

1. (безропотно переносить) терпе́ть;

ц. боль — терпе́ть боль;

2. терпе́ть; переноси́ть, пережива́ть; испы́тывать;

ц. го́ра — переноси́ть (пережива́ть) го́ре;

ц. ка́ру — терпе́ть наказа́ние;

ц. паражэ́нне — терпе́ть пораже́ние;

3. (мириться с кем-, чем-л.) терпе́ть, выноси́ть, переноси́ть;

я не ~плю́ хлусні́ — я не терплю́ (не выношу́, не переношу́) лжи;

◊ ц. стра́ту — быть в убы́тке; нести́ поте́ри;

ц. хо́лад і го́лад — терпе́ть хо́лод и го́лод;

~пі́, каза́к, атама́нам бу́дзеш — погов. терпи́, каза́к, атама́ном бу́дешь

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

цярпе́ць, ‑плю, ‑піш, ‑піць; незак.

1. што і без дап. Мужна, стойка пераносіць фізічныя і маральныя пакуты. [Нявіднага] мучыла прага, але ён цярпеў. Колас. Досыць рыбакі цярпелі, Галадалі рыбакі! Танк. Купала сваёй паэзіяй узнімаў настрой у людзей, што цярпелі нягоды ваеннага часу. Рамановіч.

2. што. Перажываць, зносіць, адчуваць (боль, пакуты і пад.). Цярпець здзекі. □ Свой абавязак маткі ціха Выконвае жанчына-парадзіха, Хоць і цярпіць вялізарныя мукі. Крапіва. Кабеты не стрымаліся, заплакалі ды ўслед за Ганнай уголас: — А божачка, ён [Сымон] сапраўды невінаваты, за што ж яму пакуту цярпець? Лынькоў. // ад чаго. Несці страты; атрымліваць пашкоджанні ад чаго‑н.; псавацца. Культурныя расліны нярэдка цярпяць ад недахопу вады. □ Аднак не ўсе пароды аднолькава паддаюцца шкоднаму ўплыву газаў. Ясень, ліпа і елка вельмі моцна цярпяць ад іх, а дуб, таполя або клён больш устойлівыя. Гавеман.

3. каго-што. Мірыцца з наяўнасцю, існаваннем каго‑, чаго‑н.; пагаджацца з кім‑, чым‑н. Мо другім разам, каб на канцэрце былі адны студэнты, дык яго б зусім сагналі са сцэны, але з ветлівасці, з павагі да гасцей .. цярпелі і Блізнюка. Сабаленка. — Далей цярпець такое становішча нельга, — сказаў .. [Анатоль Хацятоўскі]. «ЛіМ». // (звычайна з адмоўем «не»). Не любіць, не выносіць каго‑, чаго‑н. Віка, якая ўвесь час не цярпела інтэнданта за яго страх,.. цяпер свядома кінула яму свой выклік. Вітка. Міхаська страшэнна не цярпеў шчыкоткі. Якімовіч. // (звычайна з адмоўем «не»). Не дапускаць наяўнасці чаго‑н. (пра неадушаўлёныя прадметы). Паэзія не цярпіць празмерна адцягненага ўяўлення аб рэчах. Бярозкін.

4. што. Зносіць, перажываць якія‑н. непрыемнасці, непажаданыя з’явы. Цярпець няўдачу. Цярпець крах. // Зазнаваць змены. Цярпець змены.

•••

Цярпець страту — траціць, губляць што‑н., мець выдаткі, страты.

Цярпець холад і голад — цярпець нястачы, жыць у беднасці і галечы.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

цярпе́ць

1. (боль, холад і г. д.) léiden* vt, ertrágen* vt;

цярпе́ць боль Schmérzen ertrágen*;

2. (набрацца цярпення) sich gedúlden, sich mit Gedúld wáppnen;

3. (дапускаць) dúlden vt, léiden* vt; sich (D) etw. gefállen lássen*;

гэ́та не це́рпіць адкла́ду das dúldet kéinen Áufschub;

4. (страту і г. д.) léiden* vt, erléiden* vt;

цярпе́ць паражэ́нне éine Níederlage erléiden* [davóntragen*]; éine Schláppe erléiden*;

цярпе́ць няўда́чу éinen Mísserfolg háben;

не цярпе́ць каго-н. j-n nicht léiden [áusstehen, ertrágen] können*;

час не це́рпіць die Zeit drängt;

спра́ва не це́рпіць die Sáche hat Éile

Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс) 

цярпець, пакутаваць, трываць, зносіць, пераносіць, зазнаваць, вытрымліваць, трымацца

Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)

пабо́і, -бо́яў.

Удары па жывым целе, збіванне.

Сляды пабояў.

Цярпець п.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

цярпе́цца, -піцца; безас., незак. (разм.).

Пра магчымасць цярпець.

Хлопчыку не цярпелася хутчэй даведацца.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

папацярпе́ць, ‑цярплю, ‑цярпіш, ‑цярпець; зак.

Разм. Цярпець доўга, неаднаразова.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

уніжэ́нне, -я, н.

1. гл. унізіць.

2. Тое, што прыніжае, зневажае чалавека, яго годнасць.

Цярпець у.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)