хвати́тьI сов.
1. (схватить) разг. хапі́ць, хваці́ць; ухапі́ць;
хвати́ть за рука́в хапі́ць за рука́ў; см. хвата́тьI;
2. (испытать) разг. набра́цца, зазна́ць;
хвати́ть го́ря, стра́ху набра́цца го́ра, стра́ху;
3. (ударить) разг. сту́кнуць, уда́рыць; (бросить) бра́знуць, ля́снуць;
хвати́ть кулако́м по столу́ сту́кнуць (уда́рыць) кулако́м па стале́;
хвати́ть об пол бра́знуць (ля́снуць) аб падло́гу;
4. (поразить) хапі́ць; (повредить) пабі́ць; (прихватить) прыхапі́ць;
его́ хвати́л уда́р яго́ спаралізава́ла, яго́ хапі́ў уда́р;
моро́зом хвати́ло посе́вы маро́зам пабі́ла (прыхапі́ла) пасе́вы;
5. (выпить) прост. хапі́ць; ця́пнуць;
хвати́ть рю́мку хапі́ць (ця́пнуць) ча́рку;
6. (сделать что-л.) прост. урэ́заць, адпалі́ць;
хвати́ть плясову́ю пусці́цца ў ско́кі;
◊
хвати́ть че́рез край перабра́ць ме́ру (ме́рку) (далёка хапі́ць).
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Выстарча́ць ’набываць стараннем, клопатамі’ (Нас.); ’дастаўляць усё па жаданню, хацець чаго-небудзь нязбытнага’ (Бір. Дзярж.), вы́старчыць ’хапіць’ (Сцяц.); ’выпрасіць’ (Праблемы філал., 4). Ст.-бел. выстарчити ’схапіць’. Запазычанне з польск. wystarczać ’хапаць, быць дастатковым’ (Булыка, Запазыч., 75).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
лі́шняе сущ. ли́шнее;
◊ хапі́ць ~няга — хлебну́ть ли́шнего;
~няга і свіння́ не есць — погов. ли́шнего и свинья́ не ест
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
хоп, выкл. у знач. вык.
Ужываецца паводле знач. дзеясл. хапіць. [Зыгмусь:] — Я — хоп за павады! Конь спужаўся, а я — скок на яго ды наўскапыта ў лес! Колас. Выпусціць Косцік жабу на зямлю, а бусел хоп яе чырвонай дзюбай — і праглыне. Паслядовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Пры́хапкам, пры́хапком, пры́хопком, пры́хапкамі, пры́хапкамы, прі́хапкамі, прыхопкамі ’рабіць што-небудзь у вольную часіну, урыўкамі, прыхваткамі’ (бых., Янк. 3.; Мат. Гом.; ашм., Стан.; Сл. ПЗБ, ТС, ЛА, 5), укр. приха́пком, при́хапцем, при́хапці ’ўрыўкамі’; ’спехам’, Тв. скл. назоўніка *прыхапак < прыхапіць < хапіць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
хваці́ць, хвачу, хваціш, хваціць; зак., каго-што, чаго і без дап.
Разм. Тое, што і хапіць (у 1–8 знач.). І як там будзе з той зямлёю? Не хваціш голаю рукою, — Няпэўна ўсё і невядома. Колас. [Жаночы голас:] — Нясечанае бульбы [карова] хваціла і кашляе. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дёрнуть сов.
1. тузану́ць, шмаргану́ць, таргану́ць; (потянуть) пацягну́ць; (рвануть) рвану́ць; скубану́ць; см. дёргать 1;
2. (выпить) фам. хапі́ць, кульну́ць;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
вы́старчыць, ‑чу, ‑чыш, ‑чыць; зак.
Разм.
1. што, чаго і без дап. Выгадаць, выкраіць. Трэба ж .. [Васільку і Марынцы] адзенне справіць лепшае ды на кіно капейку выстарчыць. Сабаленка.
2. безас. чаго. Знайсціся ў дастатковай колькасці, хапіць. Не выстарчыла часу. Грошай не выстарчыла. □ А здаецца, не выстарчыць слоў, каб сказаць пра знаёмае добра. Дубоўка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
По́хап ’спрыт, хватка’ (ТС), по́хапкам ’наспех’ (Сцяшк. Сл.); параўн. укр. по́хапки, по́хапцем ’спяшаючыся’, ст.-польск. pochop ’хватка, захоп’, ’пачатак’, чэш. pochop ’разуменне’, старое ’памочнік ката’, ’зборшчык падаткаў’, славац. pochop ’разуменне; уяўленне’. Да па‑хапі́ць, гл. хапа́ць, параўн. по́хват. Банькоўскі (2, 647), іранізуючы над ужываннем слова pochop у Міцкевіча (“użyte normalnie tylko 2 razy”), не улічвае магчымы ўплыў беларускага слова.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ашо́мак ’мяккі качан капусты’ стаўб. (Жд.), ’непрабітны чалавек’ (капыл., Цыхун, вусн. паведамл.), ошу͡омок ’аб’едак, агрызак’ (КСТ). Ад шамаць ’шалясцець’, ’ціха есці’ як ашамотак (гл.) ад шаматаць; o (у͡о) на месцы а пад націскам у выніку аналогіі да слоў з заканамерным чаргаваннем о/а, параўн. астопак і стаптаць, охопак і ахапак ад хапі́ць, хапа́ць; відаць, выпадковае падабенства да крым.-тат. ašamak ’есці’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)