узгрэ́бціся і узграбці́ся, ‑грабуся, ‑грабешся, ‑грабецца; ‑грабёмся, ‑грабянеся; пр. узгробся, ‑грэблася; зак.
Разм. Узлезці куды‑н. Цярэшка прашыўся каля самае сцяны, узгробся на ганак. Грахоўскі. // З цяжкасцю падняцца, устаць. Пётра ў куце першы ўзгробся на ногі, заенчыўшы, пачала ўставаць Дзёмчыха. Быкаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
няго́днік, ‑а, м.
Чалавек ганебных, несумленных паводзін; нізкі чалавек. Муж аказаўся нягоднікам. Лёля пакідае яго. Хадкевіч. — Я пагарджаю табой. Ты — баязлівец, вось хто, — даляцеў з зямлянкі жаночы голас. — Цябе судзіць трэба, расстраляць, нягодніка. Дзенісевіч. // Ужываецца як лаянкавае слова. [Палкоўнік:] — Устаць перада мной, нягоднік! Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ле́вый
1. прил., в разн. знач. ле́вы;
2. сущ., полит. ле́вы, -вага м.;
◊
встать с ле́вой ноги́ уста́ць з ле́вай нагі́.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
узвалачы́ся, ‑лачуся, ‑лачэшся, ‑лачэцца; ‑лачомся, ‑лачацеся; пр. узвалокся, ‑лаклася, ‑лося; зак.
Разм.
1. З цяжкасцю ўзысці, падняцца куды‑н. Узвалачыся па пагорак. Узвалачыся на пяты паверх.
2. З цяжкасцю падняцца, устаць. [Вера Ігнатаўна:] — Ляжыць .. [старая] ці ходзіць? [Несцер:] — Больш ляжыць. От, узвалачэцца на якую хвіліну і зноў кладзецца. Пестрак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
усцягну́цца, ‑цягнуся, ‑цягнешся, ‑цягнецца; зак.
Разм.
1. З цяжкасцю ўзысці, падняцца на верх чаго‑н. Ледзь усцягнуўся на зару. □ Стары давалокся да стала знясілены, усцягнуўся на край лавы і ўспёрся ўпалымі грудзямі на стол. Кірэенка.
2. Устаць, падняцца з пасцелі. Чаго ты ўсцягнуўся з тэмпературай?
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
устава́ць несов.
1. в разн. знач. встава́ть; поднима́ться;
2. встава́ть, просыпа́ться, поднима́ться;
3. перен. встава́ть, возника́ть, появля́ться, представа́ть;
1-3 см. уста́ць
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
пе́вень, пе́ўня, мн. пе́ўні, пе́ўняў, м.
1. Самец курыцы.
2. перан. Пра задзірыстага чалавека, забіяку (разм.).
◊
Да пеўняў (разм.) — да світання (праседзець).
Да пеўняў або з пеўнямі (разм.) — вельмі рана, на досвітку (устаць, падняцца).
Пусціць чырвонага пеўня (разм.) — учыніць пажар, падпаліць (у 2 знач.).
|| памянш. пе́ўнік, -а, мн. -і, -аў, м. (да 1 знач.).
|| прым. пе́ўневы, -ая, -ае (да 1 знач.).
П. крык.
П. голас (таксама перан.; крыклівы, прарэзлівы).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
світа́нне ср., прям., перен. рассве́т м.; заря́ ж.;
на ~нні — на рассве́те (на заре́);
уста́ць на ~нні — встать на рассве́те (встать с зарёй)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
непава́га, ‑і, ДМ ‑вазе, ж.
Адсутнасць павагі, да каго‑, чаго‑н.; непачцівыя адносіны да каго‑, чаго‑н. Захопнікі без разбору жорстка каралі ўсіх, хто хоць чым-небудзь праяўляў сваю непавагу да іх улады. Кухараў. [Старшыня журы:] — Устаць, загадваю я вам! Іначай вы будзеце адказваць за непавагу і абразу журы. Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
узадра́цца, уздзяруся, уздзярэшся, уздзярэцца; уздзяромся, уздзерацеся; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Адарваўшыся, задрацца ўгору. Узадралася салома на страсе.
2. Разм. Узлезці, залезці на што‑н. Узадрацца на хвою.
3. перан. Груб. Рана прачнуўшыся, устаць, падняцца з пасцелі. Узадрацца да світання. □ Узадралася сяк-так, працерла вочы. Крапіва.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)