◎ Пераста́ча, трэстамі ’перахват’ (саліг., Нар. словатв.), рус. пск., цвяр. перестачиться ’супраціўляцца, упірацца’. Да пера- і стачыць (гл.) ці пера і стаць (< -statja).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
паўпіра́цца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; зак.
Разм.
1. (1 і 2 ас. адз. не ўжыв.). Уперціся — пра ўсё, многае або пра ўсіх, многіх.
2. Упірацца некаторы час. Камень паварушыўся, паўпіраўся трохі, а тады перакуліўся на другі, сыраваты ад зямлі, бок. Кавалёў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ *Кандры́чка, кандрэчка ’худая, шустрая, натурыстая кабета з выкрутасамі’ (драг., Нар. словатв.). Рус. пск., цвяр. кан- дрычиіь ’біць’, смал. ’здзекавацца, мучыць’, валаг. ’упарціцца, упірацца’, валаг., кур., маск. кандрычиться ’тс’, стаўрап. ’капрызіць’, бран. кандрючить ’наравіцца’. Утворана ад дра‑ чыць. дранчыць (< прасл. dročiti гл. SP, 4, 252–253; ТрубачЬў, Эт. сл., 5, 122–123) і прыстаўкі ка‑ з інфіксам ‑н‑ (Фасмер, 2, 179).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сапе́рнік ’той, хто імкнецца перамагчы каго-небудзь, дабіваючыся адной і той жа мэты’ (ТСБМ). Рус. сопе́рник, ст.-рус. супьрь, польск. sąpierz, чэш. soupeř ’праціўнік’, славац. súper, серб.-харв. су́па̑рни̑к ’тс’, славен. sọ̑pər, zọ̑pər ’насустрач’. Ад *супьрь або *супьрьн‑, якія ў сваю чаргу ад *sǫ‑ ’с’ і *pertі ’біць, цясніць, упірацца’ (гл. перці) (Праабражэнскі, 2, 357; Фасмер, 3, 718; Махэк₂, 495).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
кочевря́житься несов., прост.
1. (заставлять себя просить, артачиться) упіра́цца, нараві́цца, нату́рыцца;
2. (ломаться) крыўля́цца, мане́жыцца; (задаваться) задава́цца;
3. (кривляться) крыўля́цца; (дурачиться) дуры́цца.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Таро́каць ’размаўляць памяркоўна, спакойна, пра не вельмі важнае’ (Янк. 3.), таро́къць, таро́къцца ’марудзіць, затрымлівацца’ (мёрск., Нар. сл.), таро́кацца ’доўга гаварыць, дамаўляцца, спрачацца, марудзіць’ (ТСБМ), ’таргавацца, доўга дамаўляцца, упірацца’ (Кал., Барад.), ’спрачацца’ (Жд. 2), ’барукацца’ (швянч., Сл. ПЗБ), сюды ж торо́ка ’балбатуха’ (іван., бяроз., ЖНС). Параўн. рус. дыял. тара́кать, тарара́кать ’балбатаць’, серб.-харв. торо̀кати ’балбатаць, пляткарыць’. Дзеясловы гукапераймальнага паходжання (Фасмер, 4, 21; Скок, 3, 485). Параўн. тарочыць 2 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
брыка́цца, ‑а́ецца; незак.
1. Біць нагамі, брыкаць. Конь спачатку не хацеў насіць чалавека на сваёй спіне, іржаў, брыкаўся. Бядуля. // Брыкаць адзін другога. Коні пачалі брыкацца. // Мець звычку біць нагамі, брыкаць. Гэты конь брыкаецца. // Рабіць рэзкія рухі, дрыгаць нагамі, жадаючы вызваліцца (пра чалавека). Дзяўчаты з рогатам неслі хлопца да рэчкі, той брыкаўся, крычаў. Гурскі.
2. перан. Разм. Упарціцца, упірацца. [Максім:] — З выгляду здаецца — «ані вэзь», брыкаецца, абражаецца, а скончыць тым, што прыгорнецца да цябе. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
запира́ться
1. (на ключ) замыка́цца; (на крючок) зашчапля́цца, зашчэ́плівацца; (затворяться) зачыня́цца;
2. (отрицать провинность) упіра́цца, запіра́цца, не прызнава́цца;
3. страд. замыка́цца; зашчэ́плівацца; зачыня́цца; см. запира́ть.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ты́кацца 1, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.
Разм. Мітусіцца, стараючыся пранікнуць куды‑н. Людзі тыкаліся ва ўсе бакі, як сляпыя шчаняты. Асіпенка. // Ударацца, стукацца аб што‑н., упірацца ў што‑н. Калі паляцелі качкі, закрычалі з неба, наша Шэрачка, — так мы яе звалі, — спачатку пачала бегаць па дварышчы, тыкаючыся ў плот, у сцены, а пасля ўзнялася на крылле .. і падалася да чарады. Дубоўка.
ты́кацца 2, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.
Разм. фам. Звяртацца да каго‑н. на «ты». Месяц назад гэты самы Лёшка не азваўся б, а цяпер глядзі — тыкаецца, як з роўным. Асіпенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Трымана́ ‘надакучлівы чалавек’ (Мат. Гом.). Відаць, да трымані́ць ‘гаварыць абы-што, хлусіць’ (гл. траманіць, для якога прапануецца літоўская крыніца запазычання). Можа быць звязана з мані́ць, ману́ць, аднак па значэнні і па форме слова бліжэй да славен. tŕmen ‘упарты, капрызны, натурысты’, харв. чак. ne trmi ‘не ўпірайся’, якія Борысь (RS, XLI, 1, 40 -41) узводзіць да прасл. *trьměti ‘тырчаць, заставацца на сваім, упірацца’, што дало каўзатыў *trimati (Борысь, 652), гл. трымаць. У такім выпадку трыманіць можа быць другасным утварэннем ад назоўніка або прыметніка, параўн. укр. тримни́й ‘трывалы’; сюды ж, магчыма, і ўкр. тримо́нний няпэўнага значэння і паходжання (ЕСУМ, 5, 638).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)