папераваро́чваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго-што.
Перавярнуць усё, многае або ўсіх, многіх. Папераварочваць вёдры. □ Пераапрануліся хлопцы, кажухі папераварочвалі воўнай наверх.. і наляцелі на Запушчаны. Машара.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
перакулі́ць, -улю́, -у́ліш, -у́ліць; -у́лены; зак. (разм.).
1. каго-што. Перавярнуць уверх дном, нізам або паваліць набок, на спіну.
П. човен.
2. каго-што цераз каго-што. Нагнуўшы, перакінуць цераз каго-, што-н.
П. цераз борт.
3. што. Выпіць да дна.
П. чарку.
|| незак. пераку́льваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Пераваро́т ’рэзкі паварот, змены ў развіцці, ходзе чаго-небудзь’ (Яруш., ТСБМ), ’заварот кішок’ (даўг., Сл. ПЗБ; метрык., Мат. Гом.). Да прасл. *per‑vortъ, якое з *per‑vortiti ’перавярнуць’: ст.-рус. переворотити ’павярнуць у іншы бок; даць справе іншы ход’, польск. przewrócić ’перакінуць; перавярнуць, папераварочваць’, ст.-чэш. přěvrátiti ’перавярнуць, знішчыць, звесці, змяніць, падавіць’, серб.-харв. превра́тити ’перавярнуць’, славен. prevráčati ’перакідваць, пераварочваць, перакульвацца’, балг. превръ́щам ’пераўтвараць, пераварочваць, перарабляць’, ст.-слав. прѣвратити ’пераўтварыць’; параўн. лац. pervertere ’перакульваць, псаваць, перакручваць, скажаць’, гоц. frawardjan ’псаваць’, ст.-в.-ням. farwarttan, far‑werten, ст.-англ. for‑weorþan, ст.-сакс. far‑werdan ’знікаць’, ’псавацца’ — словаўтваральна-семантычны паралелізм. З іншых і.-е. адпаведнікаў прасл. *vьrtiti < *vertiti (якое не захавалася) можна адзначыць ст.-інд. vartatē, літ. ver̃sti ’пераварочваць, перакульваць, пераўтвараць адно ў іншае’ (Трубачоў, Проспект, 71). Лексема пераварот ’гвалтоўная змена манарха’ (ТСБМ) — калька (XVIII ст.) з франц. révolution ’тс’ < лац. revolūtio ’адкат, кругаварот’ — праз польск. ці рус. мовы (Фасмер, 3, 236). Сюды ж піраваро́тнік ’чалавек, што добраахвотна ці па прымусу прыняў іншую веру’ (Варл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ашы́йна ’не вельмі, неабавязкова’ (Шат.). Няясна; параўн. блізкае па семантыцы чэш. ošivati se ’адмахвацца’, ц.-слав. ошити сѧ ’abstinere, адказвацца’ (якія Махэк₂, 607, узводзіць да праслав. šibati) і серб.-харв. ошѝјати ’перавярнуць, завярнуць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Перавярна́ць ’араць па цаліне’ (калінк., Сл. ПЗБ). Да пера- і вярна́ць, у якім (у суфіксе ‑н‑) можна бачыць усх.-балт. рэлікт, параўн. літ. pérversti, apver̃sti ’перавярнуць’ — apvertinė́ti, apvartinė́ti ’пераварочваць’; у такім выпадку перавярнаць — ’пераварочваць скібы дзёрну’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вы́вернуць, -ну, -неш, -не; -ні; -нуты; зак.
1. што з чаго. Варочаючы, выняць, выцягнуць.
В. пень з коранем.
2. што. Надаць неўласцівы паварот, вывіхнуць (разм.).
В. нагу.
3. каго-што з чаго. Валячы, перакульваючы, выдаліць адкуль-н. (разм.).
В. вядро вады.
В. седака з калёс.
4. што. Перавярнуць унутраным бокам наверх.
В. кішэні.
В. навалачку.
|| незак. вываро́чваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Вы́варат 1 ’адваротны бок тканіны’ (Нас., Яруш., Байк. і Некр., БРС), укр. ви́ворот, рус. вы́ворот. Да вывара́чваць, вы́вернуць ’перавярнуць, павярнуць іншым бокам’.
Вы́варат 2 ’вывернутае дрэва’ (БРС, Янк. I, Інстр. III), вываратак ’тс’ (Мат. Гом.). Гл. вывараць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
перагарну́ць, ‑гарну, ‑горнеш, ‑горне; зак., што.
1. Перавярнуць старонку ці ліст чаго‑н. Маёр моўчкі перагарнуў некалькі старонак справы і сказаў: — Заўтра я сам буду дапытваць. Асіпенка. // Гартаючы што‑н., прапусціць патрэбную старонку, ліст. // перан. Разм. Прачытаць што‑н. бегла, збольшага.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
обороти́ть сов., прост.
1. (повернуть) павярну́ць;
2. (превратить) фольк. перавярну́ць (у каго); ператвары́ць (у што); абярну́ць (у каго, у што);
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Перакантава́цца ’перажыць нястачу, перабіцца як-небудзь’ (гродз., ЖНС). Да пера- і кантава́цца (гл.); відаць, запазычана з гутарковага рус. перекантоваться ’тс’, параўн. кур. кантова́ть ’карміць, утрымліваць каго-небудзь’, жарг. кантоваться ’знаходзіцца дзе-небудзь; не працаваць’ (Шчарбакова, Бруева, 89). Усе гэтыя значэнні другасныя, зыходная семантыка ў польск. przekantować ’перавярнуць, перакуліць праз кант’. Гл. таксама кант.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)