патупаце́ць, ‑тупачу, ‑тупаціш, ‑тупаціць; зак.
Разм. Тупаючы, пабегчы, пайсці. Салдаты з кацялкамі, перагавар баючыся, адзін за адным патупацелі некуды на вуліцу. Мележ. Чарада хлапчукоў патупацела напрасткі з крыкам. Арочка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Лупа́ціць ’бегчы (вельмі хутка знікаць)’ (браг., Мат. Гом.). Укр. лопоті́ти ’тупаць, бежучы’. У выніку кантамінацыі лупі́ць і лапаце́ць (гл.). Параўн. чэш. lupotat — аб дажджы. Адносна таго ж значэння лупі́ць параўн. рус. валаг. лупи́ть ’хутка ісці, бегчы’, серб.-харв. лу̏пити ’кінуцца, пабегчы’, балг. лу́пя ’тс’, ’хутка пабегчы’ (БЕР, 3, 521), бел. лупяну́ць ’рушыць у дарогу’ (Яруш.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Ко́пнуць 1 ’пабегчы’ (Мат. Гом.), ’прапасці’ (Сцяшк. Сл.). Гл. капнуць.
◎ Ко́пнуць 2 ’забіць’ (Сл. паўн.-зах.). Гл. капнуць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мелену́ць ’хутка пабегчы’ (ТС). Да малоць (гл.) з пераносам значэння ’малоць’ > ’хутка махаць (нагамі)’. Аб суфіксе ‑nǫ‑ti гл. Слаўскі, SP, 1, 44–45.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пя́тка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так, ж.
1. Тое, што і пята (у 1 знач.).
Пераступаць з наскоў на пяткі.
Паказаць (падмазаць) пяткі (таксама перан.: хутка пабегчы, уцячы). Пяткі лізаць каму-н. (падхалімнічаць перад кім-н.; разм., пагард.). Толькі пяткі блішчаць або заблішчалі (перан.: пра хуткі бег).
2. Тое, што і пята (у 2 знач.; спец.).
|| прым. пя́тачны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ Лапане́ць, лопонёць ’лапатаць, шалясцець’ (ТС). Укр. ло- понути ’шпарка пабегчы, уцячы’ — тыповая палеская мена т > н у экспрэсіўных дзеясловах. Параўн. драг. стугонітэ∼ ∼стукотітэ. Да лопат (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лапану́ць ’пабегчы, ірвануць, паспяшацца’ (карэліц., Нар. сл.) — балтызм. Параўн. літ. lapanóti ’бегчы’, lapénti ’хутка ісці, бегчы’. Канец слова ‑нуць на беларускай глебе атрымаў значэнне імгненнасці дзеяння.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Паця́цца ’падацца назад’ (валож., Сл. ПЗБ), ’хутка пабегчы’ (ашм., Сцяшк. Сл.). Няясна. Магчыма, у выніку кантамінацыі дзеяслова цяць ’моцна, хуткім рухам ударыць’ і дзеяслова падацца (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ламану́ць, ‑ну, ‑неш, ‑не; ‑нём, ‑няце; зак.
1. каго-што. Аднакр. да ламаць (у 1–4 і 6 знач.).
2. Разм. Хутка пайсці, пабегчы; кінуцца ў бок. Хвіліна роздуму — і Міша напрасткі ламануў да хутара. Арочка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
патру́хаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак.
Разм. Пабегчы трушком. Абціраючы чорныя вочы падолам, цётка Катрына патрухала ў хату. Брыль. Конь дарогу знаў. Ён сам павярнуў каля гумнаў і міма лесапілкі патрухаў па наезджанай дарозе да ракі. Чыгрынаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)