прадыхну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні; зак.
Уздыхнуць на поўныя грудзі.
Спёка такая, што не п.
Работы — не п. (вельмі многа.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ліле́йны, -ая, -ае.
1. гл. лілія.
2. перан. Пяшчотны і белы, як лілія (уст., высок.).
Лілейныя грудзі.
|| наз. ліле́йнасць, -і, ж. (да 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
гра́цыя, -і, ж.
1. Стройнасць, прыгажосць у рухах цела, позе.
2. мн. -і, -цый. Від карсета — жаночы эластычны шырокі пояс, які ахоплівае торс і падтрымлівае грудзі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
прасту́каць, -аю, -аеш, -ае; зак., каго-што.
Тое, што і выстукаць (у 2 знач.).
П. хвораму грудзі.
|| незак. прасту́кваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. прасту́кванне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сцяць², сатну́, сатне́ш, сатне́; сатнём, сатняце́, сатну́ць; сцяў, сцяла́, -ло́; сатні́; сця́ты; зак., што (разм.).
1. Абхапіўшы, сціснуць.
С. рукі рамянямі.
2. Шчыльна злучыць (губы, зубы і пад.).
С. губы да болю.
3. Сціснуць (грудзі, горла), перашкаджаючы дыхаць.
Нешта сцяло грудзі, пераняло дыханне.
4. безас. Пра мароз: сцягнуць, схапіць.
Вечарам ваду сцяло.
|| незак. сціна́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. сціна́нне, -я, н. (да 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Пе́рсі ’грудзі ў каня’ (кам., бых., КЭС; Нар. Гом.; беласт., шчуч., Сл. ПЗБ), (паэтычн.) ’грудзі ў чалавека’ (ТСБМ), укр. пе́рси, перс(а), рус. пе́рси грудзі, пярэдняя частка цела — ад шыі да жывата’, ’унутраныя органы, размешчаныя ў грудзях; лёгкія’, стараж.-рус. пьрсь; польск. pierś, piersi ’грудзі’, ’жаночыя грудзі’, чэш. prsy < prs, prso, prsa < ст.-чэш. prsi — мн. (парны) л. ж. р.; славац. prsia (н. р. мн. л.), славен. pŕsi (ж. р.), pŕsa (н. р.), серб.-харв. пр̏си, пр̏са ’грудзі’, ст.-слав. прьси. Прасл. *pьrsi, роднаснае літ. жамойцк. pìršys (ж. р.) ’грудзі ў каня’, ст.-інд. párçuṣ ’рабро’, авест. parəsu‑, pərəsu‑ ’рабро, бок’; асец. fars ’тс’, ’краіна, старонка’ — да і.-е. *perкʼ са значэннем ’рабро’ (Міклашыч, 342; Траўтман, 220; Покарны, 820; Фасмер, 3, 245; Махэк₂, 486; Бязлай, 3, 129). Відаць, прасл. *pьrsi азначала, аднак, ’жаночыя грудзі’, побач з *grǫdь ’грудзі чалавека’ і vъn‑ědro ’ўнутраныя органы’. Значэнне ’грудзі ў каня’ развілося ў некоторых гаворках пазней шляхам семантычнага пераносу ў сувязі са з’яўленнем конскай вупражы, параўн. персці (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
штурхе́ль (разм.).
1. -хяля́, мн. -хялі́, -хялёў, м. Тое, што і штуршок (у 1 знач.).
Даць ш. у грудзі.
2. у знач. вык. Тое, што і штурхнуў.
Ш. у бок нагой.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Пе́рсні ’грудзі ў каня’ (Бір. Дзярж.; саліг., Нар. словатв.). Паводле Крывіцкага (Нар. словатв., 112), слова узнікла з пе́рсці (гл.) паводле узору пе́рсцень ’пярсцёнак’ > пе́рсні ’тс’ (мн. л.). Можна дапусціць, што пе́рсні ўзыходзіць да прасл. *pьrsi ’жаночыя грудзі’ > ’грудзі’ > ’грудзі ў каня’ — асабліва пасля з’яўлення вупражы на каня, параўн. хамут мог разумецца як “пярсцёнак” на шыю. Параўн. славац. prsiny, серб.-харв. пр́сина ’нагруднік (збруя)’. Сюды ж персьцьні ’грудзі ў каня’ (пух., З нар. сл.) — у выніку кантамінацыі лексем пе́рсні і пе́рсці (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
плё́хкаць
‘удараць аб што-небудзь з шумам, пляскам (пра ваду і іншую вадкасць); стукаць, удараць чым-небудзь па вадзе (рыба плёхкае); з размаху выліваць што-небудзь (плёхкаць ваду на грудзі)’
дзеяслоў, пераходны/непераходны, незакончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Цяперашні час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
плё́хкаю |
плё́хкаем |
| 2-я ас. |
плё́хкаеш |
плё́хкаеце |
| 3-я ас. |
плё́хкае |
плё́хкаюць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
плё́хкаў |
плё́хкалі |
| ж. |
плё́хкала |
| н. |
плё́хкала |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
плё́хкай |
плё́хкайце |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| цяп. час |
плё́хкаючы |
Крыніцы:
piskunou2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
грудзі́на, -ы, мн. -ы, -дзі́н, ж.
1. Грудная косць, з якой злучаны пярэднія канцы грудных рэбраў і часткі плечавога пояса.
2. Верхняя пярэдняя частка вопраткі, якая прыкрывае грудзі.
|| прым. грудзі́нны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)