упрыгажэ́нне, ‑я, н.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. упрыгожыць.
2. Прадмет для аздаблення каго‑, чаго‑н. // Мастацкае аздабленне чаго‑н. (скульптура, барэльеф, роспіс, вышыўка і пад.). [Рама] з грукатам упала, кавалкі ляпных упрыгажэнняў, дробна застукаўшы, пакаціліся па падлозе. Асіпенка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Пералі́нка ’вышыўка’ (акц., Мат. Гом.), параўн. рус. сіб. перели́на ’шырокі каўнер да плеч на сукенцы; верхняя частка кашулі, сукенкі; вышытая верхняя частка фартуха’. З рус. пелери́на ’палярына’, пачатак слова збліжаны да пере‑, бел. пера- (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ручны́, -а́я, -о́е.
1. гл. рука.
2. Прызначаны, прыстасаваны для рук.
Р. гадзіннік (наручны). Р. багаж (які можна везці пры сабе).
3. Які робіцца рукамі; які прыводзіцца ў дзеянне рукамі.
Ручная вышыўка.
Ручная граната (для кідання рукой). Р. набор (друкарскі).
4. Пра работу, падлікі: не аўтаматычны (спец.).
Ручныя вылічэнні.
5. Пра звера, птушку: прыручаны, які прывык да чалавека.
Ручная вавёрка.
Р. арол.
○
Ручны продаж —
1) гандаль з рук;
2) у аптэцы: продаж без рэцэптаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
філе́йны 1, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да філе 1 і філею. Філейная выразка. // Прыгатаваны з філе 1. Філейная каўбаса.
2. Які мае адносіны да вырабу філе 1 (у 2 знач.). Філейны цэх.
філе́йны 2, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да філе 2, з’яўляецца філе 2. Філейная вышыўка.
2. Прызначаны для вырабу філе 2. Філейная іголка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
філе́ 1, нескл., н.
1. Мяса вышэйшага гатунку з сярэдняй часткі хрыбта тушы.
2. Кусок мяса або рыбы. ачышчаны ад касцей. // Ежа з такога мяса. Спяшаючыся, я з’еў сваё рыбнае філе. Некалькі разоў за гэты час я лавіў на сабе позірк жанчыны і зразумеў, што яна хоча яшчэ нешта сказаць. Кірэенка.
[Фр. filet.]
філе́ 2, нескл., н.
Вышыўка на сетцы з нітак або ажурная вязка.
[Фр. filé.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ву́стаўка ’ўстаўка з іншага палатна ў кашулі’ (КЭС, лаг.); ’клін, які ўстаўляецца ў пройму рукава’ (Жд., 1); ’устаўка для надточкі кашулі ў плячах’ (Шат., Сакал.; Тарнацкі, Studia); ’вышыўка ў верхняй частцы рукава сарочкі’ (З нар. сл.), ву́стоўка ’гестка’ (петрык., пін., Шатал.). Ад устаўля́ць, гл. уста́ўка ’тс’, пратэза з’явілася, відаць, у выніку перацяжкі націску; параўн. ву́сцілка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вы́клад ’выказванне, выкладанне’ (БРС); ’форма посуду’ (Вярэн.), выкла́ды ’закладная тэхніка ўзорнага ткання, у якой дадатковыя каляровыя ўткі ткуць толькі частку ўзору, але не ідуць ва ўсю шырыню палатна’ (Влад.). Рус. дыял. вы́клад ’вышыўка’, вы́кладь ’каляровае тканнё звычайна чырвонымі ніткамі па беламу полю’. Аддзеяслоўнае ўтварэнне ад выкладаць. У першым значэнні можа быць семантычным запазычаннем з польск. wykład ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мака́тка ’вышыўка або малюнак, якія вышываюцца на палатне і вывешваюцца на сцяну ў якасці аздобы’ (Сцяшк., Клім., Шатал.; З нар. сл.; Нар. лекс., Жыв. сл., Сл. ПЗБ), свісл. ’вышытая дарожка на стале’ (Шатал.). Запазычана з польск. мовы, дзе makata, makatka ’вышыты дыванік, дарожка’, ’штора з дарагой тканіны, парча, посцілка’ < тур. (араб.) makad ’дыванік, кілім’ (Брукнер, 319).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
маты́ў, -ты́ву м.
1. в разн. знач. моти́в;
м. учы́нку — моти́в посту́пка;
м. апо́весці — моти́в по́вести;
вы́шыўка па наро́дных маты́вах — вы́шивка по наро́дным моти́вам;
2. муз. моти́в, мело́дия ж., напе́в
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Кайма́ ’паласа’ (ТСБМ): «…вузкая кайма маладога асінніку…» Значэнне яўна другаснае, аднак цяжка вытлумачыць, што тут — русізм або мясцовы перанос ад кайма ’шляк, край’ (Бяльк.). Геаграфія не вельмі паказальная, аднак дазваляе думаць пра запазычанне з рус. літар. мовы. У рус. адзначаецца з XVI ст., запазычана з цюрк. моў (параўн. тур. kajma ’строчка, вышыўка, шляк’). Цюрк. слова ўтворана ад дзеяслоўнай асновы kaj‑, kajmak ’аблямоўваць’, гл. Бернекер, 1, 469.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)