тахта́, ‑ы, ДМ ‑хце, ж.
Шырокая канапа без спінкі. Васіль Пятровіч ляжаў на тахце ў сталовай і чытаў. Карпаў. На тахце ляжала многа розных шаўковых падушак і валікаў, каля тахты стаяў таршэр з чырвоным абажурам. Рамановіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
тэлеві́зар, ‑а, м.
Радыётэхнічнае ўстройства для прыёму тэлевізійных перадач і іх гукавога суправаджэння. У кутку — тэлевізар, без чаго ў нашы часы проста жыць нельга. Скрыган. Над стрэхамі таксама правады, і ледзь не ўсюды антэны для тэлевізараў. Кулакоўскі.
[Ад грэч. tēle — далёка і лац. visio — бачанне.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
учашча́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
1. Незак. да учасціць.
2. без дап. Разм. Часта бываць дзе‑н. [Зося] менш, мала калі, стала хадзіць туды [у вёску] гуляць, хоць і так не лішне ўчашчала; хутарская кожнадзённая работа вельмі таміла яе. Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Латашы́ць, латажы́ць, бялын. лыташы́ць ’ірваць без разбору псуючы і спусташаючы’, ’неахайна ірваць’ (ТСБМ, Шат.; беласт., навагр., паст., пух., Сл. паўн.-зах.), ’таптаць травы, пасевы’ (Шат.), ’знішчаць з’ядаючы і топчучы’ (ТС, Янк. II), ’біць кіем па садовым дрэве, з шумам рваць траву ці гародніну’ (КЭС, лаг.), ’абтрасаць, абіраць’, ’браць, збіраць старанна’ (Яўс.), ашм., навагр. ’красці, грабіць’, смарг. ’насіць вялікімі бярэмамі’ (Сл. паўн.-зах.), ’біць, лупцаваць’, ’страляць’ (ТСБМ; в.-дзв., швянч., Сл. паўн.-зах.). Укр. гуц. лото́шити ’быць без занятку’, рус. наўг. лотошить ’красці’, польск. łatać/łatoszyć, lotoszyć ’біць, лупцаваць’. Утворана ад *латоxa < latiti. Да ла́та́цца (гл.). Параўн. таксама латухея (гл.). Відавочна, у афармленні семантыкі дзеяслова ў некаторых гаворках уплывала лексема лата ’лапік’. Параўн. рус. паўд.-сіб. латошить ’латаць адзенне’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ На́вуза, на́ўза ’вашчына’ (паст., З нар. сл.), ’соты без мёду, вашчына’ (слаўг., Нар. сл.), ’аснова для пчаліных сотаў, вырабленая штучна’ (мядз., Нар. словатв.), ’неператоплены воск’, ’рамка для вашчыны ў калодачным вулеі’ (Сл. ПЗБ), навужваць ’рыхтаваць рамкі для мёду’ (Мат. Гом.), наву́знік, наву́жнік ’невялікі вулей у лесе на дрэве, пастаўлены для лаўлення раёў, што вылецелі са свайго пчальніка’ (Гарэц.); параўн. рус. наўза ’сухія ці пустыя канцы сотаў, падрыхтаваная вашчына без мёду’, науз, наузник ’невялікі вулей у лесе на дрэве (для лаўлення дзікіх пчол)’. Да вуза (гл.), вязаць; адносна словаўтварэння параўн. таксама рус. науз ’частка конскай збруі’, літаральна ’прывязь’; тады семантыка слова тлумачыцца як ’тое, што навязана, начэплена’, што адпавядае старажытнаму спосабу натыкання вашчыны на спецыяльныя калонкі ў калодачным вулеі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Не́вук ’неаб’езджаны конь’ (лельч., Жыв. сл.; ТС), ’неадукаваны, недасведчаны чалавек’ (Некр. і Байк., БРС, ТСБМ, Бяльк.), ’гультай, хто не хоча вучыцца’ (Растарг.), не́ук ’гультай; непрывучаны да вупражы (пра каня і пад.)’ (Нас.), ’малады бык ад 2 да 3 год’ (Гарб.), укр. не́ук ’неадукаваны чалавек; неаб’езджаны конь’, рус. не́ук ’тс’, ст.-рус. неукъ ’тс’, польск. nieuk ’тс’, славен. neuk ’нявучаны; нявопытны’, серб.-харв. нѐук ’неадукаваны; непрывучаны (пра жывёлу)’, балг. неу̀к ’неадукаваны; нявучаны’, макед. неук ’нявучаны’. Да вучыць, параўн. на‑вука (Фасмер, 3, 69), той жа корань у смал. безук ’добры цясляр’ (без‑ук, ад прасл. *uk‑ ’вучыцца, навука’), якое Краўчук (БЛ, 5, 1974, 64) тлумачыць як ’той, хто (добра працуе, добры цясляр) без навукі’ (мае прыродны дар), самавук і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дзіця́ и дзіцё (род. дзіця́ці, тв. дзі́цем и дзіцём) ср., прям., перен. ребёнок м., дитя́; младе́нец м.;
○ грудно́е дз. — грудно́й ребёнок;
◊ го́ркае дз. — ещё ребёнок;
у сямі́ ня́нек дз. без но́са — посл. у семи́ ня́нек дитя́ без гла́за;
чым бы дз. ні це́шылася, абы́ не пла́кала — погов. чем бы дитя́ ни те́шилось, лишь бы не пла́кало;
дз. не пла́ча, ма́ці не дагада́ецца — погов. дитя́ не пла́чет, мать не догада́ется
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
гаво́рка ж.
1. разгово́р; м.;
пра што ідзе́ г.? — о чём идёт разгово́р?;
2. го́вор м.;
за сцяно́ю пачу́лася не́чая г. — за стено́й послы́шался че́й-то го́вор;
3. (манера говорить) го́вор; м.;
пяву́чая г. — певу́чий го́вор;
4. лингв. го́вор м.;
5. (толки о чём-л.) молва́, разгово́ры мн.;
◊ пуста́я г. — пуста́я болтовня́;
не мо́жа быць і ~кі — не мо́жет быть и ре́чи (разгово́ра);
без лі́шняй ~кі — без ли́шних (да́льних) разгово́ров
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
бой (род. бо́ю) м.
I в разн. знач. бой;
абаро́нчы б. — оборони́тельный бой;
наступа́льны б. — наступа́тельный бой;
сустрэ́чны б. — встре́чный бой;
даць б. — дать бой;
прыня́ць б. — приня́ть бой;
узя́ць без бо́ю — взять без бо́я;
б. гадзі́нніка — бой часо́в;
у стрэ́льбы пра́вільны б. — у ружья́ пра́вильный бой;
б. бараба́на — бой бараба́на;
◊ бой-ба́ба — бой-ба́ба;
бо́ем спра́вы не нала́дзіш — посл. бо́ем де́ла не испра́вишь
II (битое стекло, посуда и т.п.) бой
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
шум I, род. шу́му м., в разн. знач. шум;
лясны́ ш. — лесно́й шум;
без шу́му — без шу́ма;
гу́кі і шу́мы — зву́ки и шу́мы;
шу́мы ў сэ́рцы — шу́мы в се́рдце;
◊ нарабі́ць шу́му — наде́лать шу́му, подня́ть шум;
і не ш. баравы́ — хоть бы что, (и) в ус не дуть;
мно́га шу́му з нічо́га — погов. мно́го шу́ма из ничего́
шум II, род. шу́му м., разг.
1. пе́на ж.;
2. на́кипь ж.
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)