жано́чы же́нский; (предназначенный для женщины — ещё) да́мский;
~чая хі́трасць — же́нская хи́трость;
ж. абу́так — же́нская (да́мская) о́бувь;
○ ~чая ры́фма — же́нская ри́фма;
ж. род — же́нский род;
~чае пыта́нне — же́нский вопро́с;
~чыя хваро́бы — же́нские боле́зни
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
недаліка́тны
1. неделика́тный, неве́жливый, неучти́вый, нескро́мный;
~ныя паво́дзіны — неделика́тное (неве́жливое, неучти́вое, нескро́мное) поведе́ние;
2. неделика́тный, нетакти́чный, беста́ктный, нескро́мный;
~нае пыта́нне — неделика́тный (нетакти́чный, беста́ктный) вопро́с;
3. гру́бый; ре́зкий;
н. го́лас — гру́бый (ре́зкий) го́лос
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
цэнтра́льны в разн. знач. центра́льный;
~ная ву́ліца — центра́льная у́лица;
ц. камітэ́т — центра́льный комите́т;
~нае пыта́нне — центра́льный вопро́с;
ц. банк — центра́льный банк;
○ ~ная нерво́вая сістэ́ма — центра́льная не́рвная систе́ма;
~ная сіме́трыя — мат. центра́льная симметри́я
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
карэ́нны, ‑ая, ‑ае.
1. Спрадвечны, пастаянны (пра жыхароў пэўнай тэрыторыі, прадстаўнікоў пэўнага асяроддзя). Карэннае насельніцтва. Карэнны жыхар Беларусі. □ — Я карэнны ленінградзец. І трэба ж так стацца: у дзяцінстве я ніколі не быў у вёсцы. Васілевіч.
2. Які датычыцца асноў чаго‑н., істотны, радыкальны. Карэнныя змены. Карэннае пытанне. Карэнныя інтарэсы народа.
3. Які мае адносіны да кораня слова; каранёвы. Карэнная частка слова. Карэнная галосная.
•••
Карэнныя зубы гл. зуб.
Карэнным чынам гл. чын.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
крытэ́рый, ‑я, м.
Прызнак, на аснове якога праводзіцца ацэнка, азначэнне або класіфікацыя чаго‑н.; мерка. Пытанне аб сутнасці і назначэнні мастацтва служыць у класавым грамадстве крытэрыем падзелу мастакоў на два лагеры. У. Калеснік. Мастацкая літаратура служыць крытэрыем, на які прыходзіцца раўняцца пры адборы ў літаратурную мову розных моўных выяўленчых сродкаў. Шакун.
•••
Крытэрый ісціны (кніжн.) — мерка для вызначэння правільнасці, дакладнасці нашых ведаў, адпаведнасці нашых адчуванняў, уяўленняў, паняццяў аб’ектыўнай рэальнасці.
[Ад грэч. kritērion — сродак для суджэння, рашэння.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
распрацо́ўка, ‑і, ДМ ‑цоўцы, ж.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. распрацоўваць — распрацаваць. // Спец. Сукупнасць горных работ па здабычы карысных выкапняў. Распрацоўка жалезных руд. // Спец. Спосаб здабычы выкапняў. Адкрытая распрацоўка.
2. звычайна мн. (распрацо́ўкі, ‑цовак). Месца, дзе распрацоўваюцца якія‑н. карысныя выкапні. Тарфяныя распрацоўкі.
3. Р мн. ‑цовак. Разм. Праца, часцей навукова-папулярная, у якой распрацоўваецца якое‑н. пытанне. Метадычная распрацоўка для настаўнікаў па «Новай зямлі» Я. Коласа.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
косну́ться сов.
1. (дотронуться) дакрану́цца (да каго, чаго), даткну́цца (да каго, чаго);
2. перен. (затронуть) закрану́ць;
косну́ться вопро́са закрану́ць пыта́нне;
3. (о деле, речи и т. п.) зайсці́; см. каса́ться.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Варча́к 1 ’ворчык’ (Гарэц., Бяльк.), таксама во́рчык. Рус. о́рчик, во́рчык, во́рчак, укр. во́рчик. Запазычанне з польск. orczyk ’тс’, а гэта з с.-в.-ням. ortschît ’тс’ (Міклашыч, 225; Мацэнаўэр, Cizí sl., 265; Фасмер, 3, 155). У бел. мове (як і ў рус. дыял. во́рчак) новы суф. ‑ак (адсюль і націск ‑а́к!).
Варча́к 2 ’прыпражны конь’ (БРС, Нас.). Перанос назвы (з варча́к ’ворчык’). А ці не можна паставіць пытанне пра паходжанне ад слав. *orь ’конь’ (параўн. укр. вір, во́рик)?
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ганара́р (БРС). Рус. гонора́р, укр. гонора́р. Як мяркуюць Фасмер (1, 437) і Шанскі (1, Г, 128–129), запазычанне з ням. Honorar, а гэта з лац. honorārium ’узнагарода’ (аб гісторыі слова падрабязней гл. у Шанскага, там жа). Можна ставіць пытанне, ці бел. і ўкр. словы не запазычаны праз рус. мову (для канкрэтнай гісторыі бел. і ўкр. слоў не хапае даных). Наўрад ці паміж бел. ганара́р і ст.-бел. гонорариумъ (XVII ст., гл. Булыка, Запазыч., 84) ёсць прамая сувязь.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ду́па ’pars posterior, anus’, укр. ду́па ’тс’. Кюнэ (Poln., 52) прыводзіць бел. слова з Дабравольскага і мяркуе, што, зыходзячы з гукавых і лінгвагеаграфічных момантаў, трэба лічыць гэту лексему запазычаннем з польск. dupa ’тс’. Параўн. ду́пка (гл.). Падрабязны агляд форм і семантыкі прасл. *dupa ’дзюрка, яма, дупло, anus і г. д.’ гл. у Трубачова, Эт. сл., 5, 157–158 (тут наогул не ставіцца пытанне аб магчымым запазычанні некаторых усх.-слав. слоў гэтай групы з польск. мовы; няпэўна).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)