асвятлі́ць сов.
1. прям., перен. освети́ть;
ля́мпа ~лі́ла пако́й — ла́мпа освети́ла ко́мнату;
а. твар ліхта́рыкам — освети́ть лицо́ фона́риком;
а. стано́вішча — освети́ть положе́ние;
2. спец. (сделать прозрачным) осветли́ть
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Атале́к ’пакой, адбой’ (Касп.). Па Трубачову (Слав. языкозн., 5, 176), аталек разам з ст.-слав. отълѣкъ і рус. дыял. отлепиться ’астацца’ ўзыходзіць да праслав. *ot(ъ)lěkъ, адкуль стары рускі тэрмін бортніцтва о́лек. Пра гэты корань гл. яшчэ Бернекер, 1, 710; Фасмер, 2, 477; З, 134, 171; Праабражэнскі, 1, 486–487, з літаратурай. Слова *otlěkъ роднаснае літ. ãtlaikas ’астатак’ (Траўтман, 155; Фрэнкель, 331) і словам іншых індаеўрапейскіх моў (і.-е. *leiku̯ — Покарны, 669).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
незаня́ты, ‑ая, ‑ае.
1. Які пустуе, застаецца незапоўненым. Незаняты пакой. □ Незанятых лавак не было, і прыйшлося апусціцца на тую, дзе ўжо сядзеў нейкі дзядок. Багдановіч.
2. Які нічым не займаецца; свабодны. За рыдлёўкі і сякеры ўзяліся незанятыя ў падрыўных групах мужчыны і жанчыны цывільнага лагера. Паслядовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
о́рдэр 1, ‑а, м.
Пісьмовае распараджэнне; дакумент на атрыманне, на выдачу чаго‑н. Расходны ордэр. Ордэр на вобыск. □ [Тася:] — Я магу не прыходзіць, мой пакой зоймуць па ордэру. Мікуліч.
[Фр. ordre ад лац. ordo — рад, парадак.]
о́рдэр 2, ‑а, м.
Спец. Разнавіднасць спалучэння, парадак размяшчэння частак архітэктурных канструкцыі (калон і антаблементу). Грэчаскі ордэр. Карынфскі ордэр.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паадкру́чваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што.
Адкруціць, адвінціць адно за другім усё, многае. Паадкручваў [бацька] анучы і, босы, у галіфэ, пайшоў з кухні ў пакой, дзе была ляжанка. Ермаловіч. Казік завіхаўся ля водаправодных кранаў. Паадкручваў іх на кухні, у ванне І пазіраў, як бушавалі, вірыліся пругкія струмені. Шыловіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прастарэ́каваць, ‑кую, ‑куеш, ‑куе; незак.
Разм. Расказваць пра пустое, несур’ёзнае. Прастарэкаваў так аднойчы Кастусь і не заўважыў, як увайшоў у пакой Лычкоўскі. С. Александровіч. [Цётка Паўліна:] — Гэта ж праўда, мы тутака сядзім, прастарэкуем, а тамака косці, чарапы людскія ляжаць незакапаныя, непахаваныя... Сачанка. // Разважаць, гаварыць, як дарослы (пра дзяцей).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
растрапа́ны, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад растрапаць.
2. у знач. прым. Які растрапаўся; раскалмачаны. [Алесь] прыціснуў .. [Ганну] да сябе, ілбом прытуліўшыся да яе растрапаных валасоў. Чорны. Цяжка, з намаганнем узмахвае варона сваімі растрапанымі крыламі. В. Вольскі. У пакой убегла Галя. У цыратавым фартушку, крыху растрапаная. Арабей.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
спа́льня, ‑і, ж.
1. Пакой, прызначаны для спання. Надзя пайшла моўчкі ў спальню. Да вячэры не выйшла, заўпарцілася. Гіль. У паласатай піжаме, з памятым і добрым ад сну тварам, выйшаў са спальні Максім Сцяпанавіч. Карпаў.
2. Разм. Камплект мэблі, прызначаны для такога пакоя. Купіць фінскую спальню.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
це́сны, -ая, -ае.
1. Які займае недастатковую плошчу, непрасторны.
Ц. пакой.
Цесная вулачка.
2. Пра адзенне, абутак і пад.: малы па памеры.
Цесныя боты.
3. Шчыльна размешчаны адзін каля аднаго.
Дзеці сядзелі цесным радком.
Цесна (прысл.) паставіць кнігі.
4. перан. Абмежаваны, вузкі.
Цеснае кола знаёмых.
5. перан. Блізкі, непасрэдна звязаны з кім-, чым-н.
Ц. кантакт.
Цесная дружба.
Гэтыя праблемы цесна (прысл.) звязаны.
|| наз. цесната́, -ы́, ДМ -наце́, ж. (да 1 знач.) і цясно́та, -ы, ж. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
цёмны, -ая, -ае.
1. Пазбаўлены святла, асвятлення.
Ц. пакой.
Цёмная ноч.
У хаце было цёмна (у знач. вык.).
2. Блізкі па колеры да чорнага.
Цёмная хмара.
Цёмныя вочы.
3. перан. Змрочны, пануры, невясёлы.
Цёмныя думкі.
На душы цёмна (у знач. вык.).
4. перан. Неадукаваны, невысокай культуры; адсталы.
Ц. чалавек.
5. перан. Які выклікае недавер, падазроны.
Цёмная асоба.
Цёмныя махінацыі.
Цёмнае мінулае.
6. Незразумелы, няясны, заблытаны.
Цёмнае пытанне.
7. у знач. наз. цёмная, -ай, мн. -ыя, -ых, ж. Памяшканне для арыштаваных, карцар (уст.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)