зяло́ 1, ‑а, н.
Назва восьмай літары (ѕ) царкоўнаславянскай і старой рускай азбукі, якая абазначае, як і літара зямля (з), гук «з».
зяло́ 2, ‑а, н.
Насенне пустазелля ў збожжы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зяме́лька, ‑і, ДМ ‑льцы, ж.
Разм. Нар.-паэт. Ласк. да зямля 1 (у 3, 5 знач.); зямліца. Зямелька — матка наша: і корміць, і поіць, і адзявае нас. З нар.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дзеўбану́цца, ‑нуся, ‑нешся, ‑нецца; ‑нёмся, ‑няцеся; зак.
Разм. Ударыцца, стукнуцца аб што‑н. Набраклая зямля ўгіналася пад шасі, і здавалася, што цяжкія «Ільі» вось-вось дзеўбануцца насамі ў гразь. Хомчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сухапу́цце, ‑я, н.
Разм. Суша, зямля, а таксама дарога па сушы. Унізе, на бязмежным чорным фоне зямлі разляглася агромністая прасціна Выганаўскага возера. Самалёт крыху збочвае ад яго на сухапуцце. Паслядовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
фео́д, ‑а, М ‑дзе, м.
Гіст. У Заходняй Еўропе ў перыяд сярэдневякоўя — зямля, пасада ці даход, які атрымліваў васал ад свайго сеньёра як спадчыннае ўладанне за ваенную ці адміністратыўную службу.
[Ад лац. feodum.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
*Ахвары́цца ’?’, параўн. у Дуніна–Марцінкевіча: «Пад каньмі аж зямля стоніць // «Ахварысь, падзі!» — крычыць…» Няясна. Магчыма, сапсаванае пры рэдагаванні: ахварысь нагадвае польск. foryś (forytarz) < ням. Vorreiter (Брукнер, 126) ’фарэйтар’, якое магло б пры адаптацыі даць хворысь або хвары́сь (з пераносам націску) ’фарэйтар’; тады прыведзены вышэй сказ трэба было б чытаць: «Пад каньмі аж зямля стоніць // А хварысь «Падзі!» крычыць…» Параўн. укр. палес. хво́рищь ’служка, якога саджалі вярхом на каня ў запрэжанай чацвёрцы коней’ (Лысенка, СПГ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Плюго́та ’размоклая зямля ў час працяглых халодных дажджоў, гразь’, плюхаць, пяхоцце, плюханне ’тс’ (Яшк.), плюго́цька ’слата (дождж са снегам)’ (віл., Сл. ПЗБ; ЛА, 2). Да плюгавы (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
грунт, -у, М -нце, мн. грунты́, -о́ў, м.
1. Глеба, зямля.
Гліністы г.
2. Цвёрдае дно пад вадой.
Убіць па́лі ў г.
3. Слой рэчыва, якім пакрыта палатно ці дрэва, прызначаныя для жывапісу.
Нанесці г. на палатно.
4. перан. Тое галоўнае, на чым асноўваецца, грунтуецца што-н.
|| прым. грунтавы́, -а́я, -о́е (да 1 і 3 знач.).
Грунтавыя воды.
Грунтавая дарога (не брукаваная). Грунтавыя фарбы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
удзяўбці́, удзяўбу́, удзяўбе́ш, удзяўбе́; удзяўбём, удзеўбяце́, удзяўбу́ць; удзёўб, удзяўбла́, -ло́; удзяўбі́; удзяўба́ны; зак.
1. Часта ўдараючы, разрыхліць, зрабіць паглыбленне ў чым-н.
Зямля так умерзла, што не ў. яе.
2. каго-што. Тое, што і удзеўбануць.
3. перан., што ў каго (што) або каму (разм.). Неаднаразова паўтараючы, заставіць цвёрда засвоіць, зразумець што-н.; убіць.
У. сабе ў галаву.
|| незак. удзёўбваць, -аю, -аеш, -ае (у 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Ру́банец ’гатунак моцнага самасаду’, ру́банка ’гатунак прывазнога тытуню’ (ТС). Ад рубаць ’сячы’ < *rǫbati ’тс’ (гл. руб). Параўн. ляжанец ’абложная зямля’, перебіранец ’від посцілкі’; нюханка ’від табакі’, сечанка ’сечка’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)