◎ Піга́рак, абаранка ’прыгар (на бульбе)’ (хойн., брагін., Мат. Гом.), пігаркі ’падгарэлая (зверху ў чыгуне) вараная бульба’ (рэч., Нар. сл.; лях., Сл. ПЗБ), цыгарка ’плеўка на вараным малацэ’ (драг., Лучыц-Федарэц, вусн. паведамлю Да нагі (гл.) > ’пегара пры ад’ідэацыі гарэць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Самалу́к, самайлу́к ’аснова драўлянай бараны (дубовая палка, якая абгінае барану з трох старон)’ (рагач., Сл. ПЗБ), самолу́к ’тс’ (Выг.), самайлу́к ’тс’ (Рам., 8), ’лук’ (Ян.), ’хто няўмелы’ (пух., Сл. ПЗБ), ’гультай’ (Мат. Маг.). Да сам і лук 1 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тарбу́ль ’цяжкі клунак’, ’здаровы хлопчык’ (Яўс.), ’кавалак бервяна’ (Мядзв., Мат. Гом.). Няясна; сувязі з торба могуць мець другасны характар. Параўн. славен. trban ’злёгку абчасанае бервяно; дурань’ (да *tьrbati ’рубаць’, гл. Варбат, Этимология–1973, 26; гл. церабіць). Параўн. турпыль, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
І́ўчык ’назва птушкі’ (Бяльк., Сцяц), і́чык ’птушка (лясны свістун)’ (Мат. Гом.). Відаць, птушка Saxicola rubetra L. (Антропаў, дыс.). Гукапераймальнае: іў‑чык, параўн. прыклад у Сцяцко: «Гэты йіўчык усё кажа: іў‑чык‑іўчык‑чык, жыве ў балоце»; параўн. ечык, ёўчык.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
звыча́йны
1. обы́чный; обыкнове́нный; обы́денный; (посредственный — ещё) зауря́дный;
прыйсці́ ране́й ~нага — прийти́ ра́ньше обы́чного;
~ная з’я́ва — обы́чное (обы́денное) явле́ние;
гэ́та быў з. чалаве́к — э́то был обыкнове́нный (зауря́дный) челове́к;
2. привы́чный, при́нятый;
з. спо́саб жыцця́ — привы́чный (при́нятый) спо́соб жи́зни;
3. грам. положи́тельный;
~ная ступе́нь параўна́ння — положи́тельная сте́пень сравне́ния;
4. мат. (о дроби) просто́й;
◊ гэ́та спра́ва ~ная — это де́ло обы́чное
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
дада́ць сов.
1. (дать недостающее) дода́ть;
аста́тнія гро́шы дада́м за́ўтра — остальны́е де́ньги дода́м за́втра;
2. мат. приба́вить;
да трох д. чаты́ры — к трём приба́вить четы́ре;
3. (сказать или написать в дополнение к чему-л.) доба́вить, приба́вить;
да ска́занага не́чага д. — к ска́занному не́чего доба́вить (приба́вить);
4. (присоединить) приложи́ть;
да зая́вы трэ́ба д. характары́стыку — к заявле́нию ну́жно приложи́ть характери́стику
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ступе́нь
1. ж., в разн. знач. сте́пень;
с. майстэ́рства — сте́пень мастерства́;
у пэ́ўнай ~ні — в изве́стной сте́пени;
с. параўна́ння — грам. сте́пень сравне́ния;
звыча́йная с. — грам. положи́тельная сте́пень;
узве́сці ў с. — мат. возвести́ в сте́пень;
2. ж. (лестницы) ступе́нь, ступе́нька;
падыма́цца па ~нях — поднима́ться по ступе́нькам;
3. м., обл. (ноги) ступня́ ж.;
◊ ні ў яко́й ~ні — ни в како́й сте́пени
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
*Во́рата 1 во́рото ’завеса, пятля для варот’ (Шушк.). Гл. вароты. Адносна марфалагічнага афармлення параўн. чэш. дыял. vráto (н. р. адз. л.) ’створка варот’.
Во́рата 2 ’памылка пры снаванні красён’ (Мат. Гом.). Да *вараціць, варочаць. У семантычных адносінах параўн. вобрацень ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вузяльні́ца ’хвароба пшаніцы і ячменю, калі ў каласах з’яўляецца чорны парашок’ (Мат. Гродз.). Магчыма, ад ву́зел, бо колас, заражаны гэтай хваробай, выдаецца вузлаватым ці на падставе веравання, што завязаны вузел з жытніх сцяблоў можа прыносіць гаспадару поля няшчасце; параўн. за́вітка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ву́ньдзека ’вунь там’ (Касп., Жд., 1) ву́ньдзіка (докш., Янк. Мат.), ву́ньдзяка (Сцяшк.) з вунь (гл.) + дзе + ка (т. зв. «пусты» суфікс, характэрны для прыслоўяў; параўн. размоўныя формы ту́така, та́мака, сённека і інш., Шуба, Прыслоўе, 62), аналагічна да серб.-харв. о̀нђека ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)