Зго́йшыць ’растраціць; распрадаць’ (Сл. паўн.-зах.). Відаць, звязана з гойсаць ’хутка, мітусліва рухацца’, ’раз’язджаць, бегаць у пошуках чагосці ці без мэты’ (гл.) з прэфіксам з‑ і спарадычнай зменай с/ш.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Матала́шка ’падстаўка для матавіла’ (слонім., Сцяшк. Сл.), (перан.) ’жанчына, якая шмат гаворыць без сэнсу’ (КЭС, лаг.). Ад ⁺матала́ха, якое да ⁺матала́ць < мата́ць (гл.). Суфікс ‑а‑л‑ перадае рэгулярнае, шматразовае дзеянне.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Не́нашта ’чагосьці’ (калінк., З нар. сл.). З⁺ не‑на‑што, параўн. нашто ’для чаго’, зыходная семантыка ’невядома для чаго’, г. зн. ’нечага’, параўн. нёпавошта ’без прычыны, невядома для чаго’ (Нас.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
заця́жка I ж., в разн. знач. затя́жка; (задержка — ещё) проволо́чка; промедле́ние ср.;
з. спра́вы — заде́ржка де́ла;
без ~жак — без заде́ржек (проволо́чек);
з. папяро́сай — затя́жка папиро́сой;
з. скачка́ — затя́жка прыжка́;
з. загато́вак на капы́л — сапож. затя́жка загото́вок на коло́дку;
з. з сяўбо́й — затя́жка (промедле́ние) с се́вом
заця́жка II нареч., разг. труднова́то;
для мяне́ гэ́та з. — для меня́ э́то труднова́то
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
раздзялі́цца сов., в разн. знач. раздели́ться; (на части — ещё) расчлени́ться;
фу́нкцыі ~лі́ліся — фу́нкции раздели́лись;
пасля́ сме́рці ба́цькі дзе́ці ~лі́ліся — по́сле сме́рти отца́ де́ти раздели́лись;
гэ́ты лік мо́жа р. на тры без аста́чы — э́то число́ мо́жет раздели́ться на три без оста́тка;
пры абмеркава́нні пыта́ння ду́мкі ~лі́ліся — при обсужде́нии вопро́са мне́ния раздели́лись;
р. на састаўны́я ча́сткі — раздели́ться (расчлени́ться) на составны́е ча́сти
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ступі́ць I сов. ступи́ть; шагну́ть;
с. не́калькі кро́каў — ступи́ть не́сколько шаго́в;
◊ кро́ку не с. — (без каго, чаго) ша́га не сту́пит (без кого, чего);
нага́ не с. — (куды) нога́ не сту́пит (куда);
не дава́ць кро́ку с. — не дава́ть ша́гу сде́лать;
кро́ку не́дзе с. — ша́гу не́где ступи́ть;
кро́ку не́льга с. — ша́гу нельзя́ ступи́ть
ступі́ць II сов. иступи́ть;
с. пілу́ — иступи́ть пилу́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
*Тара́скацца, параўн. прыставачныя ўтварэнні оттара́скатысь ’адвязацца, адчапіцца’ (Клім.), отара́скатыса (otarʼaskatysa) без указання семантыкі (зах.-палес., Арх. Вяр.), відаць, суадносныя з караскацца ’лезці ўгору, чапляцца’ (гл.) без пэўнай этымалогіі і надзейных адпаведнікаў. Магчыма, роднаснае рус. дыял. тара́щиться ’ўпірацца, супраціўляцца’, ’лезці кудысьці і па штосьці’, ’вылупляць (вочы)’ (гл. тарашчыць), чэш. дыял. trškať ’палоць’, otrškať (ofce) ’абстрыгчы’ (авечку) і пад., якія Варбат (Этимология–1971, 14) узводзіць да прасл. *torščiti, *trskati < *ter‑ ’драць’ з пашырэннем sk, параўн. літ. taršyti ’скубаць, драць, калашмаціць’, якое дакладна адпавядае *toršiti ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Гарла́ч ’збанок’, ’збанок з доўгім горлам’, ’збан’ (БРС, Нас., Касп.), гарла́ч, гарла́сьцік ’збанок без ручкі’ (Сцяшк., Бяльк.), рус. горла́ч. Паводле Трубачова (Ремесл. терм., 216), зыходзіць да прасл. *gъrdlačь (да *gъrdlo ’горла’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Кі́жык ’сучок’ (Жыв. сл.). Слова, мабыць, балтыйскага паходжання. Калі ўлічыць, што разглядаемая форма дэмінутыў, адпаведная лексема без памяншальнага суфікса мела б выгляд *кіж ’сук’. Параўн. літ. keža, tъ/ža ’дубіна, друк’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Паўста́нак ’невялікая чыгуначная станцыя’ (ТСБМ, Касп.). З рус. полустанок, якое з полустанция ’дадатковая станцыя чыгункі без правоў сапраўднай станцыі’ і аформілася пад уплывам слова стан (а магчыма, і польск. przystanek kolejowy).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)