суко́нка, ‑і, ДМ ‑нцы; Р мн. ‑нак; ж.
1. Абрэзак сукна або іншай шарсцяной тканіны, які ўжываецца для чысткі, націрання чаго‑н. Свідзерскі знайшоў на кватэры начальніка станцыі шчотку і доўга шоргаў ёю па чаравіках, потым драіў яшчэ і суконнай. Хомчанка. Калі блешня пасля таго, як яна пабывала ў вадзе, страціла бляск, яе трэба працерці суконкай. Матрунёнак.
2. Суконная ануча. [Пракоп] рашуча падымаецца з пасцелі, запальвае газоўку. Абуваецца. Накручвае на ногі суконкі, надзяе лепшыя боты. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
перакла́сці, -ладу́, -ладзе́ш, -ладзе́; -ладзём, -ладзяце́, -ладу́ць; -ла́ў, -ла́ла; -ладзі; -ла́дзены; зак.
1. каго-што. Палажыць у іншае месца.
П. кнігі з паліцы ў шафу.
2. перан., што. Ускласці абавязкі, адказнасць і пад. на іншага.
П. ўсю работу на памочніка.
3. што чым. Укласці, змясціўшы ў прамежках што-н.
П. талеркі стружкамі.
4. што. Злажыць нанава, іначай.
П. комін.
5. што. Перадаць сродкамі іншай мовы.
П. з беларускай мовы на рускую.
|| незак. пераклада́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е і перакла́дваць, -аю, -аеш, -ае (да 1—4 знач.).
|| наз. пераклада́нне, -я, н., перакла́дванне, -я, н. (да 1—4 знач.) і перакла́д, -у, М -дзе, м. (да 5 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сло́ўнік, -а, мн. -і, -аў, м.
1. Лексіка, сукупнасць слоў той ці іншай мовы, дыялекту, якой-н. сацыяльнай групы, асобнага пісьменніка і пад.
2. Даведачна-інфармацыйнае выданне, якое змяшчае словы (або марфемы, словазлучэнні, ідыёмы і пад.), размешчаныя ў пэўным парадку, тлумачыць значэнні ўключаных адзінак, дае розную інфармацыю пра іх ці іх пераклад на іншую мову або паведамляе звесткі аб прадметах, абазначаемых словамі.
Тлумачальны с.
Беларуска-рускі с.
Дыялектны с.
С. мовы Якуба Коласа.
Энцыклапедычны с.
Этымалагічны с.
Гістарычны с. беларускай мовы.
3. Спіс слоў для слоўніка; рэестр.
○
Частотны слоўнік — тып слоўніка, у якім даюцца лічбавыя характарыстыкі ўжывальнасці слоў (словаформ, словазлучэнняў) у якой-н. мове.
|| прым. сло́ўнікавы, -ая, -ае.
Слоўнікавая работа.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Брага́ць ’прасіць’ («Будзем госпада бога брага́ць», Маш.). Машынскі (Pierw., 85) дапускае магчымасць запазычання з польск. błagać і з’яўленне ‑р‑ (замест ‑л‑) пад уплывам слова прасі́ць. Незалежна ад пытання пра запазычанне лепш тут бачыць уплыў іншай формы дзеяслова прасі́ць — *праха́ць (параўн. укр. проха́ти ’прасіць’). Гл. Краўчук, БЛ, 1975 < 7), 66.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Парэ́знік ’двухгадовая або шматгадовая травяністая расліна сямейства парасонавых, якая расце на ўзгорках у стэпах і між кустоў у камяністых месцах’ (ТСБМ), ’парэзнік, Lilanotis L.’ (Кіс.). Дэрыват ад парэзаць па знешняму выгляду лісцяў. Рус. порізник і ўкр. порізник — гэта расліны сямейства Рlantago, з іншай семантычнай матывацыяй (ужываюцца пры парэзах).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Трухні́вы, трухня́вы ‘трухлявы, крохкі, нямоцны’ (ТС), сюды ж трухне́ць ‘брынчаць, брынкаць, бразгаць (пра надтрэснуты посуд)’ (ТС), з іншай асновай трухце́ць ‘трашчаць’ (люб., Жыв. сл.), ‘утвараць глухі гук (пра надтрэснуты посуд’ (Зайка Кос.). Параўн. укр. трухня́вий ‘струхлы’, трухні́ти ‘гніць’, чэш. trouchnivý ‘трухлявы’. Да трухнуць (гл.), магчыма, пад уплывам трупце́ць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бальзамі́раваць. Рус. бальзами́ровать (з XVIII ст.). Лічыцца запазычаннем з ням. мовы balsamieren; аб запазычанні сведчыць суф. ‑ір‑ < ням. ‑ier(en). Гл. Шанскі, 1, Б, 28–29. Параўн. яшчэ Гютль–Ворт, For. Words, 61–62. Але ўкр. бальзамува́ти, польск. balsamować з’яўляюцца або самастойнымі ўтварэннямі (ад бальза́м) або запазычаннем з іншай крыніцы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Мецялу́ха 1, мытылу́ха, мэтэлу́ха ’мяцеліца’ (малар., Нар. лекс., Сл. Брэс.), метэлю́га ’сумёт’ (паўд.-беласт., БЛ, 11). Да ме́сці, мяце́ль (гл. Сцяцко, Афікс. наз., 38). Сюды ж мецялю́жны ’завейны, завірушны’ (Нар. Гом.).
Мецялу́ха 2 ’вясёлка’ (івац., ДАБМ, к. 312). Да весялу́ха 2 (гл.). Мена зычных адбылася пад уплывам мяцель — іншай з’явы прыроды.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Са́ван ’пахавальны ўбор з белай тканіны для нябожчыка’ (ТСБМ, Мат. Гом.), сава́ны мн. ’тс’ (Байк. і Некр.). Рус. са́ван, ст.-рус., царк.-слав. савань. Праз грэч. σάβανον з сяміцкіх моў, параўн. араб. sabanijjat, г. зн. ’тканіна, якую рабілі ў Сабане каля Багдада’; гл. Міклашыч, 288; Фасмер, 3, 542 з іншай літаратурай.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Стрых ‘гарышча’ (астрав., ДАБМ, камент., 777). З польск. strych ‘тс’, якое запазычана з с.-в.-ням. esterîch, esterich, estrich ‘плітачная падлога; брук’, ням. Estrich ‘гліняная падлога; абмазка падлогі або сцяны цвёрдай гладкай масай’. Борысь (583) мяркуе, што першасным значэннем было ‘гарышча, абмазаная глінай або нейкай іншай масай’. Гл. яшчэ Брукнер, 521.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)