Verbum

Магнэз, магнэс, маґнэс ’магніт’, ’прыцягальная сіла’ (Нас., Гарэц., Шат., Касп., Вайск. сл.; дзярж., нясв., Нар. словатв.), ст.-бел. макгнесъ ’тс’ было запазычана з с.-в.-ням. magnes праз польск. мову. Сюды ж магнэзаваць ’магнітызаваць’ (Гарэц.), магнэсавы ’магнітны, прыцягальны’ (Нас.). Пух. маґнэт ’прыхільнасць, жаданне’ (З нар. сл.) < ням. Magnet (праз польск. magnet ’тс’).

Малюпа́ціцца ’ўяўляць сябе малым, песціцца, як дзіця’ (Нас.). Утворана ад ⁺малюпа (< ⁺малёпа), як драг. галёпа ’булачка ў форме птушкі, якую, калі гукалі вясну на благавешчанне, падкідалі ўверх для птушак’ (КЭС, Сл. ПЗБ). Да малы (mal‑ъ; malʼь > malʼopa/malʼupa). Параўн. бел. малюта ’малютка’, польск. maluta ’тс’, ’дзяцінства’. Параўн. таксама ма́лець, ма́льчыцца (гл.).

Ме́злева ’аброк натурай’ (Нар. Гом.), мезлява ’падатак у Вялікім княстве Літоўскім у выглядзе скаціны, птушак, яек’, ’від абавязковай працы’ (Ябл., Вяржбоўскі, дыс.; Брукнер, Litwa), ст.-бел. мезлева, мезлива ’падатак за быдла’ (XV ст.). Балтызм. Параўн. літ. mẽzliava ’падатак, складчына’, лат. mezlava ’падатак’ (Карскі, Труды, 390; Булыка, Лекс. запазыч., 85; Лаўчутэ, Балтизмы, 94).

Ме́трыка ’выпіска з метрычнай кнігі аб даце нараджэння’ (ТСБМ), смарг., пруж. мэтрыка, драг. мэтрыкэ ’тс’ (Сл. ПЗБ), ст.-бел. метрика, метрыка ’канцылярская кніга’ (пач. XVI ст.), «Літоўская метрыка», — запазычаны са ст.-польск. metryka, якое з с.-лац. matricula ’каталог, вопіс’ < лац. mātrīx ’тс’. Булыка (Лекс. запазыч., 57) памылкова выводзіць з лац. metrica ’?’.

Муні́ца ’амуніцыя’ (Рам. 3; гом., Нар. Гом.) — скажонае рус. амуниция ’тс’ (з адпадзеннем пачатковага а‑), якое з польск. amunicja. Яно узыходзіць да лац. mūnītio ’узвядзенне фартыфікацый’, ’пракладка (мастоў)’, ’умацаванне’, moenia ’гарадскія сцены’, як і ст.-бел. муницыя ’умацаванае < месца, фартыфікацыя’ (XVI ст.), запазычанае са ст.-польск. municja ’тс’ (Булыка, Лекс. запазыч., 65–66).

◎ Мя́клуша ’матыль’ (Інстр. II), мяклушак ’тс’ (рагач., КЭС), мяклыш ’тс’ (Касп.). Рус. пск., цвяр. мяклыш, смал. мяклуша, пск. мяклу́ш, смал. мяклышка ’тс’. Паўн.-усх.-бел.-рус. ізалекса. Да Змяклы, рус. пск. мяклый ’размоклы, намоклы’, ’вялы, друзлы’ < жяк/с/ (гл.). Аб суфіксе ‑уш‑а, ‑ыш(к)а гл. Слаўскі, SP, 1, 78 і 79.

Пала́ш ’халодная зброя, падобная на шаблю, толькі з прамым і шырокім лязом, вострым з абодвух бакоў’ (ТСБМ). Ужо ст.-бел. палашъ (XVI ст.) < польск. pałasz (Булыка, Запазыч., 234). Крыніцай польск., таксама і ў інш. мовах (рус. пала́ш, ням. Pallasch) з’яўляецца венг. pallos, утворанае ад тур. pala ’меч’ (Брукнер, 392; Фасмер, 3, 191).

Парашу́т ’прыстасаванне ў выглядзе вялікага парасона, прызначанае для спуску людзей, грузаў з лятальных апаратаў, для тармажэння пры пасадцы самалётаў і пад.’ (ТСБМ). З рус. парашю́т ’тс’ (параўн. Крукоўскі, Уплыў, 80, 83) < франц. parachute, якое ўтворана ад італ. para ’абараняй’ і франц. chute, ’падзенне’ (Фасмер, 3, 205). З рус. парашюти́ст таксама бел. парашуты́ст.

◎ Пахмыз ’зараслі, хмыз’ (Федар. 7). Рэгіяналізм. Да па‑ (< прасл. pa‑) і хмыз, для якога Трубачоў (Эт. сл., 8, 45) выводзіць прасл. хтухъ (бел. смарг. хмызнік, укр. хмиз, рус. хмыз ’дробны кустарнік, параснік’, бран. хмыс, хмыза ’дробны дождж’), роднаснае да smyzb < і.-е. *smū‑gʼ‑/*smeu‑gʼ‑(ням. Schmauch ’густы дым’, англ. smoke ’дым’).

Перапу́сныя ’ачэпы, два верхнія падоўжныя вянкі над бэлькамі, якія надпускаліся роўна з застрэшкам’ (Варл.), перапускны́я, пірапу́скная палена ’тс’ (валож., віл., ЛА, 4), пірапу́сная бервяно ’суцэльнае бервяно, якое кладзецца над сточаным’ (маладз., ЛА, 4). Да перапуска́ць, параўн. ст.-бел. перепустити замест пропустити (Карскі, 1, 248), пусці́ць, пускаць у спецыфічным “будаўнічым” значэнні ’класці зверху, перакрываць’.