панталы́к, -у, м. (разм.).
У выразах: збіцца з панталыку —
1) збянтэжыцца, зблытацца, страціць разуменне;
2) пачаць весці няправільны спосаб жыцця;
збіць з панталыку —
1) выклікаць замяшанне, заблытаць;
2) прымусіць адступіць ад правільных думак, меркаванняў; штурхнуць на што-н. нядобрае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
датаўхну́ць
‘штурхнуць каго-небудзь, што-небудзь кароткім, рэзкім рухам, дасягнуўшы чаго-небудзь’
дзеяслоў, пераходны, закончанае трыванне, незваротны, 1-е спражэнне
| Будучы час |
|---|
|
адз. |
мн. |
| 1-я ас. |
датаўхну́ |
датаўхнё́м |
| 2-я ас. |
датаўхне́ш |
датаўхняце́ |
| 3-я ас. |
датаўхне́ |
датаўхну́ць |
| Прошлы час |
|---|
| м. |
датаўхну́ў |
датаўхну́лі |
| ж. |
датаўхну́ла |
| н. |
датаўхну́ла |
| Загадны лад |
|---|
| 2-я ас. |
датаўхні́ |
датаўхні́це |
| Дзеепрыслоўе |
|---|
| прош. час |
датаўхну́ўшы |
Крыніцы:
piskunou2012.
Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2025, актуальны правапіс)
штурх, выкл. у знач. вык.
Разм. Ужываецца паводле знач. дзеясл. штурхаць — штурхнуць і штурхацца. Раптам нехта штурх у бок: — А, папаўся, галубок! Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пашту́рхаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., каго-што.
Штурхець некаторы час; штурхнуць некалькі разоў. Лаўрэна [парабкі] паштурхалі трохі са злосці і пусцілі на ўсе чатыры бакі. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падштурхну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́; -ну́ты; зак., каго-што.
1. Злёгку штурхнуць.
П. воз плячом.
2. Штурхнуўшы, падсунуць, наблізіць да чаго-н.
П. суседа да дзвярэй.
3. перан. Схіліць да чаго-н., прыспешыць з чым-н., паскорыць што-н. (разм.).
|| незак. падшту́рхваць, -аю, -аеш, -ае і падштурхо́ўваць, -аю, -аеш, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Таркану́ць ’торкнуць’ (ТСБМ), ’крануць’ (Варл., Пятк. 2), ’крануць (каня лейцамі)’ (Янк. 2), ’крануць, варухнуць, чапануць’, ’клюнуць (рыбацкае)’ (Янк. 3.), торкену́ць ’таўхануць, штурхнуць’, торкну́ць ’крануць, ’штурхнуць’. Гл. тарка́ць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Турну́ць ‘прагнаць аднекуль або куды-небудзь, адагнаць’ (ТСБМ, Пас., Жд. 1, Растарг., Сержп. Прымхі, Мова Сен., Сл. ПЗБ), ‘пужнуць’ (Нас., Байк. і Некр.), ‘звольніць з пасады; імкліва выгнаць’ (ТСБМ, Юрч. Сін.), ‘піхнуць, папхнуць, штурхнуць каго-небудзь’ (ТСБМ, Нас., Касп., Байк. і Некр., Жд. 1, Варл.), ту́рнуць ‘тс’ (ТС), турну́ты ‘прагнаць’ (Сл. Брэс.), турну́тэ ‘штурхнуць; хутка пагнаць’ (драг., Нар. лекс.). Параўн. укр. ту́рну́ти ‘пагнаць; штурхнуць, паслаць’, рус. турну́ть ‘прагнаць’, польск. turnąć ‘штурхнуць, выкінуць, пагнаць’, чэш. мар. turnúť ‘зыркнуць, дакрануцца’, славац. túrnuť ‘тс’, харв. чак. turnȁt ‘аддаваць’, серб. ту̏рнути ‘штурхнуць, уткнуць’, балг. ту́рна ‘паставіць, кінуць, уткнуць’, макед. турне ‘піхнуць, уткнуць, зрынуць’. Прасл. *turnǫti, суадноснае з *turati (Арол, 4, 120), гл. тура́ць, туры́ць. Параўн. Махэк₂, 661 («няяснага паходжання»).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
кукуру́зіна, ‑ы, ж.
Разм. Адно сцябло або зерне кукурузы. Маладыя хлопцы паспяваюць падаваць у прагавітую пашчу машыны зялёныя, сакавітыя сцябліны кукурузы і паціху штурхнуць каторую-небудзь дзяўчынусвавольніцу ці папусціць у яе доўгай кукурузінай. Палтаран.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
папхну́ць, ‑пхну, ‑пхнеш, ‑пхне; ‑пхнём, ‑пхняце; зак., каго-што.
Разм. Пхнуць, штурхнуць. Праходзячы каля палоннага, Крыстэль абавязкова старалася зачапіць яго, папхнуць худою загарэлай ручкай ці тузануць за мундзір і адбегчыся, нібы просячы: «Ану, дагані!» Брыль.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пнуть сов., прост. пхнуць, піхну́ць; (толкнуть ногой) штурхну́ць наго́й; (стукнуть — ногой) сту́кнуць наго́й; даць вы́спятка; см. пина́ть.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)