груз, -у, мн. гру́зы, -аў, м.
1. Цяжар, цяжкі прадмет.
Скінуць г. з калёс.
2. Тавары, прызначаныя для перавозкі.
Вагоны з грузам.
Падрыхтаваць г. для перавозкі.
|| прым. грузавы́, -а́я, -о́е (да 2 знач.).
Грузавыя перавозкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кісце́нь, -цяня́, мн. -цяні́, -цянёў, м.
Даўнейшая зброя ў выглядзе кароткай палкі, на адным канцы якой падвешваўся металічны шар ці іншы цяжар для нанясення ўдараў, а на другім была пятля для надзявання на руку.
Разбойнік з кісцянём.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пава́жыць, -жу, -жыш, -жыць; -жаны; зак., каго-што.
1. Вызначыць вагу, цяжар каго-, чаго-н.
П. мяхі з жытам.
П. сумку ў руцэ.
2. Узважыць усё, многае або ўсіх, многіх.
П. усю бульбу.
|| звар. пава́жыцца, -жуся, -жышся, -жыцца (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
тяготи́ться быць у цяжа́р (каму, чаму), адчува́ць цяжа́р (ад каго, ад чаго), быць ця́жкім (ад чаго);
я тягощу́сь одино́чеством адзіно́та мне ў цяжа́р (мне ця́жка ад адзіно́ты);
она́ тяготи́лась его́ прису́тствием ёй было́ ця́жка ад яго́ прысу́тнасці.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
◎ *Павіндава́ціся, повындоватысь ’скрывіцца, нагнуцца’ (Клім.). Дэрыват на аснове запазычанага ням. winden ’круціць, вярцець, падымаць цяжар’. Можна было б дапусціць пасрэдніцтва польск. windować, але яго значэнне ’падымаць цяжар, цягнуць уверх’ далёка ад бел. Параўн. яшчэ вінда.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сашчамі́цца, 1 і 2 ас. не ўжыв., -шчэ́міцца; зак. (разм.).
1. Шчыльна самкнуцца, злучыцца (пра зубы, пальцы і пад.).
2. перан. Пра сэрца, душу: адчуць боль, цяжар пад уплывам якога-н. пачуцця.
Ад жалю сашчамілася сэрца.
|| незак. сашчамля́цца, -я́ецца і сашчэ́млівацца, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ Перацяжэліцца ’перапрацавацца’ (Ян.). Да пера- (гл.) і ’цяжэліццсц якое да цяжэль ’цяжар, цяжкасць’ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
непасі́льны, ‑ая, ‑ае.
Які перавышае сілы, магчымасці; празмерна цяжкі. Непасільны цяжар. Непасільная праца. □ Пасля непасільнага для раненага напружання і душэўнага хвалявання камісару стала блага. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шматпудо́вы, ‑ая, ‑ае.
Які важыць шмат пудоў; вельмі цяжкі. Далей пайшло крыху лепш — залівалі падмурак, цягалі шматпудовыя жалезныя стойкі і ўстанаўлівалі іх. Карпаў. Згодзен несці цяжар шматпудовы, Каб паверыла мне, што люблю. Чарнушэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ма́іць 1 ’мабыць’ (чачэр., Мат. Гом., краснап., Бяльк.). Скарачэнне і зліццё слоў мае быць. Да ма́быць (гл.).
Ма́іць 2 ’хіліць на сон’ (смарг., Сл. ПЗБ), рус. маять, балг. мая. Роднаснымі да іх з’яўляюцца ст.-в.-ням. muoen ’працаваць, старацца’, с.-в.-ням. müen, muowen ’тс’, ст.-в.-ням. muohi ’праца’, muodi, гоц. af‑mauþs ’стомлены’, ням. müde, ст.-грэч. μῶλος ’цяжар’, μῶλυς ’вычарпаны, аслаблены’, лац. mōlēs ’цяжар, маса’ (Шміт, KZ, 26, 5; Бернекер, 2, 7; Фасмер, 2, 587; БЕР, 3, 701–702).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)