Граматычная база Інстытута мовазнаўства НАН Беларусі (2023, актуальны правапіс)
цяжа́р, -у, м.
1. Вага чаго-н., звычайна цяжкага.
Ц. ношы.
2. Груз вялікай вагі.
3.перан. Абавязкі, павіннасці, цяжкасці, звязаныя з чым-н. адказным, непрыемным і пад.
4. Адчуванне чаго-н. цяжкага, непрыемнага (у целе, галаве і пад.).
Непрыемны ц. адчуваўся ва ўсім целе.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
цяжа́р, -ру м.
1.в разн. знач. тя́жесть ж.;
ц. но́шы — тя́жесть но́ши;
падня́ць ц. — подня́ть тя́жесть;
ц. ка́ры — тя́жесть наказа́ния;
ц. у галаве́ — тя́жесть в голове́;
2.перен. бре́мя ср.;
непасі́льны ц. — непоси́льное бре́мя;
○ цэнтр ~ру — центр тя́жести;
◊ скі́нуць ц. — сбро́сить бре́мя;
быць ~рам — (для каго) быть в тя́жесть (кому)
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
цяжа́р, ‑у, м.
1. Вага чаго‑н. (звычайна цяжкага). Пад цяжарам .. яблыкаў нізка звісае зялёнае голле.Брыль.[Чалавек] грудзьмі, жыватом, усім цяжарам свайго цела ўпаў на спіну леапарду.Караткевіч.
2. Цяжкая ноша, груз вялікай вагі. Цяжары падвозіць, Як волат нястомны, Наш «МАЗ» — грузавік Дваццаціпяцітонны.Нядзведскі.// У спорце — снарады для падымання.
3. Абавязкі, павіннасці, цяжкасці, звязаныя з чым‑н. адказным, непрыемным і пад. Цяжар няволі. Цяжар турбот. Цяжар вайны. □ Гады праз два калгас узбуйніўся, і Шалюта адразу пачуў на сваіх плячах непамерны цяжар гаспадарскіх клопатаў.Дуброўскі.
4. Адчуванне (звычайна непрыемнае) чаго‑н. цяжкага (у целе, галаве і пад.). Распраналася яна [Маша] марудна — ад утомы, якая роўным цёплым цяжарам наліла цела.Мележ.Ва ўсім целе і асабліва ў нагах адчуваўся нейкі цяжар.Кулакоўскі.//перан. Тое, што гняце, прыгнятае, выклікае сумны, змрочны настрой. І лепш аддайся светлым марам, Каб месца не было жальбе, Калі каханне не цяжарам, А песняю жыве ў табе.Астрэйка.Кожны раз, як душа натоміцца, Я, каб скінуць з яе цяжар, Прыпадаю да Вашых томікаў — Вашых думак і Вашых мар.Тармола.І чуцен ціхі сэрца голас, Хоць на душы ва ўсіх цяжар. Дзень добры, друг, Наш бацька Колас — Народа нашага пясняр!Прыходзька.Прыгінае і самых высокіх Да зямлі вечны цяжар гадоў. І цішэюць, цішэюць крокі У людзей і старых гарадоў.Сіпакоў.
•••
Цэнтр цяжаругл. цэнтр.
Скінуць цяжаргл. скінуць.
Цяжар з душы спадзе — пра пачуццё палёгкі, якое наступае пасля вызвалення ад таго, што гняло, заклапочвала.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цяжа́рм
1. (вагачаго-н) Schwére f -, Gewícht n -(e)s, -e;
сі́ла цяжа́руфіз Schwérkraft f -;
цэнтр цяжа́руфіз Schwérpunkt m -(e)s, -e;
2.спарт Gewícht n;
падыма́нне цяжа́раў Gewíchtheben n -s;
3. (грузтсперан) Last f -, -en, Wucht f -, -en, Bürde f -, -n;
цяжа́р турбо́т Sórgenlast f;
цяжа́р до́казаўюрыд die Wucht [die Last] der Bewéise
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
цяжар, цяжкасць, вага, груз, паклажа / нясуць на сабе: ноша
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
надме́рны, -ая, -ае.
Які перавышае меру, вельмі вялікі па велічыні, памерах, сіле і пад.
Н. цяжар.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)