спо́лах, -у, мн. -і, -аў, м.
1. Тое, што і спалох.
На твары ў дзіцяці с.
2. звычайна мн. Паўночнае ззянне, яго водбліск.
3. звычайна мн. Успышкі маланкі, агню, святла; зарніца; водбліскі зары.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Зляк ’спалох’ (Мат. Гом.), злёк ’тс’. Рус. калуж. зля́ка ’спалох’. Бязафіксны назоўнік ад дзеяслова з‑лякаць, з‑лякацца (гл. лякаць).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ой і ой-ой-о́й, выкл.
1. Выражае спалох, здзіўленне, боль.
2. Узмацняе слова, да якога прымыкае адно або разам з займеннымі словамі «як», «які» (разм.).
Жылося ой як цяжка.
Нялёгка было, ой нялёгка.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ах, выкл.
1. Перадае захапленне, здзіўленне, спалох, здагадку і пад.
Ах, як слаўна тут!
Ах, якая нечаканасць!
2. Перадае пачуццё жалю, гора.
Ах, якое няшчасце!
3. Перадае пачуццё гневу і абурэння.
Ах, каб вас каршун!
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
споло́х прост., обл. спало́х, -ху м., перапало́х, -ху м., перапу́д, -ду м.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ай, выкл. (разм.).
Выказвае розныя пачуцці: боль, спалох, здзіўленне, папрок, радасць, жаль і пад. (часта вымаўляецца з паўтарэннем)
Ай, баліць!
Ай, страшна!
Ай, як хораша ў полі!
Ай-ай-ай, як непрыгожа!
◊
Ай-ай-ай (разм.) — выказвае неадабрэнне, папрок.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ Ліклівасць ’пужлівасць’, ліклівы ’пужлівы’ (Нас.), ліканне ’спалох’ (вілей., Сл. паўн.-зах.). Да ляк 2, лякацца (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
перапало́х, ‑у, м.
Агульны нечаканы спалох; збянтэжанасць; паніка. У зале падняўся такі перапалох, як быццам наступіў канец свету. Скрыпка. Залп у цэнтры абоза падняў яшчэ большы перапалох і хаос. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
спу́дзіцца, ‑джуся, ‑дзішся, ‑дзіцца; зак.
Адчуць спалох; напужацца, спужацца. Спудзіўся конь, скочыў убок і стаў на цвёрдае — не праваліўся. Пташнікаў. Перад судом [прадстаўнікі адміністрацыі] стаялі насцярожана. Сёй-той і добра спудзіўся. Шынклер.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Атарапе́ць. Рус. оторопе́ть, укр. оторопі́ти ’тс’, оторопи́ти ’здзівіць, зрабіць аслупянелым’, ст.-рус. оторопъ ’спалох’. Тлумачэнне Шанскага (КЭСРЯ, 318), відаць, дакладна прадстаўляе словаўтваральную гісторыю слова ад *тороп ’спех’. У сувязі з гэтым надзвычай важна, што ў беларускай мове засведчана торап ’спалох, страх’ (Нас.: то́ропъ), адкуль і тарапі́цца ’пужацца’ (пра коней). Ад гэтага торап пры дапамозе цыркумфікса *о‑ — ‑ець і ўтвораны дзеяслоў атарапець.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)