Вяршкі́ 1 ’кончыкі пальцаў’ (гродз., дзятл., Сцяшк. МГ), адз. лік. вяршок — да прасл. vьrx‑ьkъ < vьrxъ (Фасмер, 1, 302). Гл. вяршок 2.
Вяршкі́ 2 ’верхні слой малака, смятана’ (БРС, КТС, Бяльк.). Да вяршок 3 (гл.). Параўн. таксама рус. смал., бранск. вершки ’салодкая смятана’, варон. ’смятана’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
забе́лка, ‑і, ДМ ‑лцы, ж.
1. Дзеянне паводле дзеясл. забельваць — забяліць (у 1 знач.).
2. Разм. Смятана, малако для прыправы. Зацірка з забелкай.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Смята́нка памянш. ‘смятана’, ‘верхні густы і тоўсты слой малака, вяршкі’ (ТСБМ, Ласт., Байк. і Некр., Сл. ПЗБ). Да смятана (гл.); у другім значэнні паланізм, параўн. польск. śmietanka ‘вяршкі’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
адго́н, -у, м.
1. гл. адагнаць.
2. Малако, з якога сепаратарам адагнана, аддзелена смятана.
Наліць парасятам адгону.
3. Прадукт адгонкі парай.
Спіртавы а.
4. Пра жывёлу: знаходжанне на пашы, не ў памяшканнях (спец.).
Авечкі на адгоне.
|| прым. адго́нны, -ая, -ае (да 3 знач.).
Адгонная жывёлагадоўля.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кі́снуць, -ну, -неш, -не; кіс, кі́сла; -ні; незак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Рабіцца кіслым ад браджэння.
Смятана кісне ў цёплым месцы.
2. перан. Быць паніклым, вялым (разм.).
Не к. трэба, а сур’ёзна займацца чым-н. цікавым.
|| зак. пракі́снуць, -не; -кіс, -сла (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Вяршо́чак ’смятана’ (КТС) — дэмінутыў да вяршок 3 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
састо́яцца, ‑стоіцца; зак.
Пастаяўшы некаторы час, выдзеліць асадак (пра вадкасць). [Геня:] — Я чакаў, калі састоіцца вада. Якімовіч. // Стоячы, дайсці да такой ступені, каб зверху сабралася смятана (пра малако). Малако састоялася.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вяршы́на ’верх чаго-небудзь’ (рагач., Мат. Гом.); ’верхняя частка дрэва’ (Шат.); ’смятана’ (Бяльк., ветк., Мат. Гом.). Вытворнае з суф. ‑іна (< ina) ад верх (гл.) < vьrx‑ъ. Сюды ж вяршы́нка ’вяршкі, смятана’ (докш., Янк. Мат.; КЭС, лаг.; смарг., Сцяшк., Жд., 1) і вяршы́нкі (полац., Нар. сл.), вяршы́ны ’тс’ (Касп.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
смята́нка, ‑і, ДМ ‑нцы, ж.
1. Разм. Ласк. да смятана.
2. Верхні густы і тлусты слой малака; вяршкі. Зліць смятанку з малака. □ Мужу халаднічок на сыроватцы, а тварог ды смятанку — у горад. Пальчэўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Ла́каціна ’смятана, вяршок з кіслага малака’ (паўд.-усх., КЭС). Магчыма, арго, якое з лац. lac, lactis ’малако’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)