ра́шпіль, ‑я, м.

Напільнік з буйна насечанымі зубчыкамі.

[Ад ням. Raspel.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

падпі́лак, ‑лка, м.

Абл. Напільнік. Гэй, пілуй хутчэй, падпілак! Мацней стукай, малаток! Іверс.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

терпу́г стол. ра́шпіль, -ля м., напі́льнік, -ка м.;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

подпи́лок техн. напі́льнік, -ка м.; (рашпиль) ра́шпіль, -ля м.;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

напі́лак, ‑лка, м.

Разм. Тое, што і напільнік. Пусціць ён [каваль] у ход напілкі ды парэжа штосьці пілкай, зварыць, гладзіць — забірай. Бялевіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

трохгра́нны, ‑ая, ‑ае.

1. Які мае тры грані. Трохгранны напільнік.

2. Спец. Які ўтвораны перасячэннем трох граней, што праходзяць цераз адну кропку. Трохгранны вугал.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Піла́, пі́лка ’стальная пласціна або дыск з зубамі для разразання’ (ТСБМ, Яруш., Нас., Сл. ПЗБ. Бяльк., ТС); ’сварлівы чалавек, сварлівая жонка’ (ТСБМ, Нас.), ’настойлівы’, пілкі ’які мае уласцівасць да пілавання’ (Нас.). Укр. пила́, рус. пила́ ’піла’, пи́лка, пилочка ’напільнік’, польск. piła ’тс’, старое pieła ’тартак’, чэш. pila ’піла’, ’тартак’, ст.-чэш. pila ’піла’, ’напільнік’, славац. pila ’піла’, ’тартак’, славен. píla ’напільнік’, рэз’ян. ’хрыбетны’, нотранск. ’піла’, серб.-харв. пи́ла ’піла’, ’напільнік’, макед. пила ’піла’, пилана ’напільнік’, балг. пила ’піла’, ст.-слав. пила ’тс’. Прасл. *pila ’піла, напільнік’, роднаснае герм. *fila (ст.-в.-ням. fihala, fîla, ст.-в.-ням. vîle, ст.-англ. fil, англ. file), літ. peĩlis, лат. peilis ’нож’ (Махэк₂, 449), а таксама ст.-прус. peile ’тс’ (Траўтман, 210; Мюленбах-Эндзелін, 3, 192). Міклашыч (246), Кіпарскі (Gemeinslav., 257), Брукнер (414), Фасмер (3. 261), Бязлай (3, 36) гавораць пра запазычанне прасл. *pila з прагерм. fila, роднаснага ст.-грэч. πείκω ’чашу, стрыгу, драпаю’, πικρός ’востры’, ст.-інд. pim̊çati ’вырубвае’. Наяўнасць у прасл. *pila двух значэнняў тлумачыцца тым, што старажытныя пілы былі таўсцейшымі ў аснове, з больш вузкім палатном, карацейшымі, — нечым сярэднім паміж пілой і напільнікам. Сюды ж пілава́ць ’рэзаць пілою’ (ТСБМ, Яруш., Шат., Касп., Сл. ПЗБ), ’папракаць, мучыць’ (Шат.), піластаў ’настройшчык піл’ (Шат.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Ра́шпіль ’напільнік для дрэва’ (ТСБМ), ра́шпуль ’тс’ (ТС). Запазычанне з ням. Raspel магчыма праз польск. raszpel, raspel ’тс’, што ад ням. raspeln ’пілаваць, габляваць’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

ма́йстра, ‑а, м.

Разм. Тое, што і майстар. Майстра браў у рукі напільнік і, крыху ссутуліўшыся, станавіўся ля ціскоў. Асіпенка. Дрэнны з мяне майстра слова, але людзі слухаюць уважліва, рэагуюць на кожную лічбу. Сергіевіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Пі́льнік 1 ’пільшчык’ (віл., бераст., калінк., ЛА, 3; віл., Сл. ПЗБ) — адпрыметнікавае ўтварэнне з суф. ‑нік (< прасл. *‑ьn‑ikъ), як br̻tьnikъ, orzbojьnikъ, dl̥žьnikъ і інш.

*Пі́льнік (пы́лнэк) ’напільнік’ (Сл. Брэс.). З польск. pilnik ’тс’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)