◎ Круці́лка калаўрот на лёдзе’ (З нар. сл.). Гл. круцёлках і крутарэлі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
самапра́дка, ‑і, ДМ ‑дцы; Р мн. ‑дак; ж.
Тое, што і калаўрот (у 1 знач.). Манатоннае гудзенне самапрадкі, няроўнае святле лучыны.. — усё гэта наганяла такую нуду і роспач, што хацелася зрабіць немаведама што, абы не сядзець вось так. Шамякін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ко́варат 1 ’калаўрот’ (Нар. словатв.). Гл. калаўрот.
Ко́варат 2 ’асвер, саха ў студні, вага ў студні’, ’вароты ў плоце, вясковыя весніцы’, ’ствол дрэва з суком, да якога прыбіваюцца дошкі варот’ (Сл. паўн.-зах., Нар. сл., З нар. сл., Сцяшк., Бяльк.). Гл. коварат 1.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Кабро́так, кобрюток ’калаўрот’ (Нар. сл.). Зыходнай формай было, відаць, каўротак < калаўротак, аднак з’яўленне ‑б‑ цяжка вытлумачыць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пра́ліца ’калаўрот’ (Касп.), ’прасніца’ (в.-дзв., Сл. ПЗБ). Дэрыват ад асновы прач- (параўн. пралля) з суф. ‑іца.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Кру́та 1 ’хутка, скора’ (Нар. лекс., Бяльк., ТС). Параўн. круч (гл.).
Кру́та 2 ’кружалы, калаўрот, крутарэлі’ (Шат.). Гл. крутарэлі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Каваро́т, каваротак ’калаўрот’ (Хрэст. па бел. дыял.), кавародак ’тс’ (гродз., З нар. сл.), каваротка ’тс’ (Нар. словатв., Шатал.). Утворана ў выніку працэсу таўталогіі з калаварот, калаваротак (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Крутарэ́лі ’кружалы (калаўрот)’ (Бяльк.). Робіцца так: убіваецца кол ў лёд на лузе ці возеры, замарожваецца, на яго насаджваецца кола, да кола прымацоўваецца жэрдка, да яе канца прывязваюцца санкі. Параўн. круцёлка 1 (гл.). Кантамінаваная або складаная лексема *крута‑арэлі. Параўн. круціць (гл.) і арэлі (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ляжа́нка, ліжа́нка ’прыпек, запечак, нары; месца, прыстасаванае для ляжання’, ’грубка’, ’верхняя планка ў драбіне воза’, ’ляжак-калаўрот’, ’логава звера’, ле́жанка ’гультай’, ’распешчанае дзіцё’ (Нас., ТСБМ, Бяльк., Шат., Уладз., Мат. Гом.; КЭС, лаг.). Укр., рус. лежанка ’бочка-ляжанка’. Прасл. ležanъka (Трубачоў, Эт. сл., 14, 160–161). Да ляжа́ць (гл.). Аб суфіксе — Сцяцко (Афікс. наз., 28–29).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ві́нда ’прыстасаванне для пад’ёму грузаў: бярвенняў, вады; пад’ёмнік у млыне’ (КТС, БРС, Бір. Дзярж., Сцяшк. МГ, Шат.), ст.-бел. винда ’дамкрат, прыстасаванне для падымання будаўнічых матэрыялаў, лябёдка, калаўрот-пад’ёмнік’ (з XVII ст.). Запазычана праз ст.-польск. winda (з XVI ст.) з ням. Winde < winden//wenden ’варочаць’ (Булыка, Запазыч., 64; Корчыц, Дасл. (Гродна), 1967, 131; Брукнер, 622).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)