прособира́ться разг. празбіра́цца;

прособира́лись весь ме́сяц на юг празбіра́ліся ўвесь ме́сяц на по́ўдзень.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Вёска ’сялянскае паселішча, сяло, сельская мясцовасць’ (КТС, БРС, Нас., Касп., Гарэц.), весь ’тс’ (Гарэц.). Укр., рус. уст. весь ’вёска’, ст.-рус. веска ’вёсачка’, весь, вьсь ’вёска, паселішча, квартал горада’ (X ст.), польск. wieś ’вёска’, каш. vjes ’тс’, палаб. vas ’вёска, горад’, н.-луж. wjas, wjaska ’вёска’, в.-луж. wjes, чэш. ves ’тс’, славац. уст. ves ’малая вёска’, славен. vâs, серб.-харв. *вас, балг. вес (толькі ў геаграфічных назвах), ст.-слав. вьсь. Мае адпаведнікі ў і.-е. мовах: літ. viešpat(i)s ’гаспадар, пан’, лат. vìesis ’госць, прышлы чалавек’, ст.-прус. waispattin ’гаспадыню’, ст.-інд. viśpati ’гаспадар’, viśpatni ’гаспадыня’, алб. amvisë ’тс’, ст.-інд. viś‑ ’дом, жыллё’, veśás ’сусед’, грэч. Ϝοἶκος, авест. vĩs‑, ст.-перс. viϑ ’дом’, алб. vis ’месца, мясцовасць, плошча’, лац. vīcus ’паселішча’, гоц. weihs ’вёска’. Узыходзіць да і.-е. *u̯ei̯kʼ‑ (*u̯ikʼ‑) *u̯oi̯kʼ‑o ’дом, жыллё’. Звязана, відавочна, з прасл. *věs‑ ’род, дом’ (Мартынаў, Зб. Аванесаву, 190–192). Гл. таксама Праабражэнскі, 1, 80; Вондрак, Sl. Gr., 1, 346; Траўтман, 363; Вальдэ-Гофман, 2, 782–3; Фасмер, 1, 305; Голуб-Копечны, 412–3; Брукнер 618–9; Махэк₂, 684–5; Скок, 3, 567; БЕР, 1, 137; Шанскі, 1, В, 76; КЭСРЯ, 78; Рудніцкі, 1, 373.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

◎ На́вуж ’наўскапыта, галопам’ (мсцісл., З нар.-сл.), навуш: «бегла навуш» (Куляшоў), у запісах Шымкевіча наводзь «очень быстро, во весь дух» (Грыг.). Няясна, магчыма, звязана з вуж- лы, в у иглы ’шпаркі, жвавы, борзды’; калі зыходзіць з навож, то да вазіць, везці, параўн. рус. науезд уехать, наудёр удрать, наулёт лететь і г. д.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

уве́сь (род. усяго́, дат. усяму́, вин. уве́сь, усяго́, твор., предл. усі́м; ж. уся́, ср. усё; мн. усе́) мест. опред., м., в разн. знач. весь;

у. мо́кры — весь мо́крый;

у. твар пабяле́ў — всё лицо́ побеле́ло;

у. запа́с вы́йшаў — весь запа́с вы́шел;

патра́ціць усе́ гро́шы — израсхо́довать все де́ньги;

◊ у. у — (каго) весь в (кого);

на ўвесь го́лас — во весь го́лос;

на ўвесь рост — во весь рост;

у. час, праз у. час — всё вре́мя;

усяго́ найле́пшага — всего́ наилу́чшего; всех благ;

ад усёй душы́ — от всей души́;

на ўсю іва́наўскую — во всю ива́новскую;

усяго́ до́брага! — всего́ хоро́шего!;

на ўсю сі́лу — что есть си́лы, что есть мо́чи;

банке́т на ўвесь свет — погов. пир на весь мир

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

развороти́ть сов., разг., в разн. знач. развярну́ць;

бо́мбой развороти́ло весь дом бо́мбай развярну́ла ўвесь дом;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

прокоси́ть сов., в разн. знач. пракасі́ць;

прокоси́ть межу́ пракасі́ць мяжу́;

прокоси́ть весь день пракасі́ць уве́сь дзень.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

перапужа́ць сов. перепуга́ть; переполоши́ть;

п. дзіця́ — перепуга́ть ребёнка;

п. уве́сь дом — переполоши́ть весь дом

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

скрэ́сліць сов., разг. исчерка́ть, исчёркать, исчерти́ть;

с. уве́сь ліст — исчерка́ть (исчёркать, исчерти́ть) весь лист

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

сказ фольк., лит. сказ, род. ска́за м.;

◊

вот тебе́ и весь сказ вось табе́ і ўвесь сказ.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Ашчыкіта́ць ’абарваць, абшчыпаць’ (Федар.), ’абглыдаць, абкляваць (пра птушку)’ (Мал.), ошчокотаць (КСТ), таксама абшыкітаць (Федар.), рус. ощекотать («птицы ощекотали все ягоды»), ошакта́ть («куры весь веничик ошактали», пск.). Ад шчыка́ць ’рваць, шчыпаць, скубці (пра расліны)’ з экспрэсіўным нарашчэннем ‑іт‑ (‑от‑), параўн. шчыкітушка ’пра птушку, якая зрывае, шчыплючы’ (гл. Турская ў Федар., 7, 252), шчыкіта́ ’?’ (рыфмуецца з Мікіта ў нар. песні), адносна фанетыкі параўн. скрыгітаць і скрыгат.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)