аледзяне́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; зак.
1. Тое, што і абледзянець.
2. Зрабіцца халодным, як лёд; змерзнуць, адубець, скарчанець.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ *Пагра́бець, паграбіты ’адубець (пра пальцы)’ (Сл. Брэс.), погрибець, погрибнуць ’тс’ (ТС), пограбітэ ’зрабіцца маларухомым ад холаду’ (Нар. лекс., брэсц.). З польск. pograbieć ’адубець, скарчанець’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
праме́рзнуць, -ну, -неш, -не; прамёрз, -ме́рзла; -ні; зак.
1. Моцна змерзнуць ад холаду; адубець.
Ён вельмі прамёрз у дарозе.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Змерзнуць, зледзянець наскрозь.
Сажалка прамерзла да дна.
|| незак. прамярза́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. прамярза́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Акалава́цець ’змерзні, адубець’ (Сцяшк. МГ) да калаваць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
задубене́ть, задубе́ть сов., прост.
1. задубе́ць;
2. (закоченеть) здубе́ць, адубе́ць, скарчане́ць.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
акачане́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; зак.
Астыць, змерзнуць; адубець. У галаве.. [дзеда Талаша] з явілася новая думка: садраць з воўка скуру, покі ён не акачанеў — гэта будзе дзедаў трафей. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Апруцяне́ць ’адубець, скарчанець’ (БРС), ’здохнуць, памерці’ (Янк. Мат., Інстр. III), апруця́ць, апруцяне́ць (Янк. Мат.). Выключна беларускае. Утворана па прэфіксальна-суфіксальнай мадэлі ад прыметніка са значэннем ’стаць такім (цвёрдым), як прут’, параўн. адубець, акалець; ледзянець, дзеравянець. Магчыма, эвфемістычная метатэза з атрупянець.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
акасцяне́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; зак.
1. Стаць цвёрдым, як косць; ператварыцца ў косць.
2. Акалець, адубець, застыць (пра труп). // Страціць ад холаду гнуткасць, адчувальнасць; змерзнуць.
3. перан. Застыць у якіх‑н. формах, перастаць развівацца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Скачане́ць ‘адубець’ (Сцяшк. Сл ). Да кача́н (гл.), г. зн. ‘зрабіцца цвёрдым, як качан’. Цікавая паралель серб. косава-мятох. скоча̄ни̏т ‘змерзнуць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Перадубе́ць (пірідубе́ць) ’моцна перакалець’ (Юрч. СНЛ). Да пера- (гл.) і дубе́ць, якое да дуб (гл.). Звычайна адубець, прыстаўка пера- перадае значэнне ’цалкам, поўнасцю’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)