Гайдама́к ’гайдамак’ (БРС), гайдама́ка ’разбітны чалавек, гуляка, п’яніца’ (Нас., Мал.), гайдама́чыць ’весці марнатраўнае жыццё’, ’мантачыць’ (Нас.). Рус. гайдама́к. Запазычанне з укр. гайдама́ка, а гэта з тур. hajdamak ’грабежнік’. Гл. Фасмер, 1, 383 (там і іншая літ-ра).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ *Немаўга́д, немоўгад, немоўгадоў, немоўгаду, немоўгады ’невядома, немаведама’ (ТС). Зыходная форма, відаць, немоў‑ гаду, якая можа ўзыходзіць да спалучэння нема (гл. няма) і ўгаду (гл. гадаць), зафіксаванага на Тураўшчыне, параўн. нема весці ’немаведама’ (ТС), брэсц. нывгадь ’тс’ (Сл. Брэс.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вашава́ць ’глыбока рыць’ (Шат.); ’калыхаць’ (Сцяц.), вашаваць|вайшаваць ’цяжка працаваць; падымаць, варочаць; калыхаць; рыць зямлю (аб свіннях)’. Параўн. польск. waszować ’выцягваць з вады бярвенні пры сплаве лесу’ і літ. vašúoti ’рваць, торгаць кручком; біць’ (гл. Весці АН БССР, 1969, № 4, 130).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Кушо́т ’сівец, Nardus L.’ (Сл. паўн.-зах.). Параўн. літ. kešetys ’трава, падобная на хвошч’ (Сл. паўн.-зах., 2, 596; Шатал.), параўн. літ. kūšažole, kūšgemriai ’шорсткая трава, якая расце каля балота’, kušenos ’рэшткі саломы або сена’ (Весці, 1969, 4, 125). Балтызм.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Разба́яць ’забаўляць’ (Федар.), разба́іваць ’займацца пустымі размовамі’, ’разносіць звесткі аб чым-небудзь’ (Нас.), ’весці размову’ (Бяльк.), разба́іцца ’разгаварыцца’, ’доўга гаварыць’ (Нас.), рус. дыял. разба́ять, разба́ивать ’балбатаць, размаўляць пра пустое’, ’адгаворваць’, ’забаўляць’, ’расхвальваць’, разба́йка ’балбатня, пустаслоўе’. Ад раз- і ба́яць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ро́зведзень ’развора, доўгі брус, які злучае пярэднюю і заднюю часткі воза’ (ПСл). Да раз‑ве́сці (гл. развод) — “разводзіліся” перадок з задняй часткай воза, калі перавозілі доўгія бярвенні. Аналагічна развора (гл.) < прасл. *orz‑vor‑a < прасл. *vьr‑/*ver‑/*vor‑ (гл. вярцець).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
гаспада́рыць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; незак.
1. Займацца гаспадаркай (у 3, 4 знач.), весці гаспадарку. Навучыцца гаспадарыць. □ Быў ясны дзень, калі Марына адна, як і заўсёды цяпер, гаспадарыла дома. Чорны.
2. Бесцырымонна распараджацца, рабіць што‑н. па-свойму. Банкіры не адмовіліся гаспадарыць у Галівудзе. Філімонаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паспяхо́васць, ‑і, ж.
1. Уласцівасць і якасць паспяховага. Паспяховасць аднаўлення лесасек дубам у вялікай ступені залежыць ад працягласці часу паміж момантам рубкі і папярэднім ураджайным годам жалудоў. «Весці».
2. Ступень засваення вучнямі ведаў. Для таго, каб павысіць паспяховасць у класе, мы стварылі гурткі ўзаемадапамогі. «Маладосць».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
спекуля́нт, ‑а, М ‑нце, м.
1. Той, хто займаецца спекуляцыяй 1 (у 1 знач.). Спекулянтаў Савецкая ўлада не гладзіла па галоўцы. «ЛіМ». Спекулянты і пастаўшчыкі харчоў нажывалі на народнай нястачы велізарныя прыбыткі. «Весці».
2. перан. Той, хто імкнецца выкарыстаць што‑н. у карыслівых мэтах.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
узвыша́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
1. Незак. да узвысіць.
2. перан.; каго-што. Рабіць лепшым, высакародным. [Ліннік:] — Паэзія і песня ўзвышаюць чалавека. Згодны вы з гэтым? Савіцкі. А музыка, як і слова, можа і лячыць душу, і ўзвышаць чалавека, і весці яго за сабою. Даніленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)