Патра́ўка ’страва, яда’, ’верашчака’ (ТСБМ, Некр.; ганц., Сл. Брэс.), ’мачанка’ (Янк. 2), ’соус, прыгатаваны з рэшткаў валовага мяса’ (Нас.), ’рэдкая страва з мясам, падкалочаная мукой’, ганц. ’падліўка’ (Сл. ПЗБ). Як і ўкр. потра́вка ’блюда з розных кавалкаў мяса з дадаваннем кавалкаў каўбасы’ — з польск. potrawka ’адваранае мяса пад соусам’. На ўсходзе Беларусі патраўка адрозніваецца значэннямі: хойн. ’зацірка’, рэч. ’бульён’, браг. ’суп з мукой і ягадамі або грыбамі’, хойн. ’халадзец’, хойн. патраўка ’цура’ (Мат. Гом.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
*Жаме́ра, жоме́ра ’страва з цёртай бульбы’ (мазыр., З нар. сл., 163). Утворана, як і жамяра́ 1, з кораня жем‑ (гл. жа́мка) і суфікса ‑ер‑а са зборным значэннем.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Мя́цьва ’корм свіней: дробна насечаная трава, пасыпаная мукой’ (Мядзв.), ’тс’, ’страва, прыгатаваная з зялёнай агародніны’ (КЭС, лаг.). Да мяць (гл.). Аб суфіксе -ва гл. Сцяцко, Афікс. наз., 34.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Квасо́ўка ’кіслы крупнік’ (ТС, Ян., Вешт., Мат. Гом., З нар. сл., Сцяц., Бел. нар. сл.), ’кампот’ (Сцяшк. Сл.), ’страва з круп і сушанай садавіны’ (Нар. словатв.). Да квас (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ляме́шка 1 ’рэдкая страва з мукі’ (ТСБМ). Да ляме́ха (гл.).
Ляме́шка 2 ’няўклюдны, непаваротлівы чалавек’, лемешы́шчэ ’вельмі няздатны, няздольны, непаваротлівы чалавек’ (ТС). У выніку пераносу значэння з ле́мех (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ По́мачка ’мачанка’ (Сцяшк. Сл.), ’вада для змочвання пальцаў праллі’ (Варл.). Рус. пом ачка ’соус’, помаку́шка ’рэдкая страва з канопляў, у якую макал і хлеб’. Да па‑ і макацъ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пе́ршы, -ая, -ае.
1. гл. адзін.
2. Першапачатковы, самы ранні, які з’явіўся крыніцай або аб’ектам дзеяння раней за іншых.
Першае ўражанне.
Не першага веку (не малады). Прадукт не першай свежасці (пачынае псавацца). П. рэйс.
3. Самы лепшы з усіх у якіх-н. адносінах, выдатны, добры.
П. майстар.
П. гатунак.
4. у знач. наз. пе́ршае, -ага, н. Рэдкая страва (суп, булён і пад.), што падаецца ў пачатку абеду.
З’есці першае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
◎ Ленгамі́ны ’ласункі’ (шчуч., Сцяшк. Сл.). Запазычана з польск. leguminy, legumina ’мучная салодкая страва, дэсерт’, ст.-польск. ’стручковыя расліны’, ’крупы’, якія з лац. legumina (мн. лік) < legumen ’стручковыя, гародніна’ (Слаўскі, 4, 118–119).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пе́трах ’вантробы’ (Янк. 1), ’страва са свіных трыбухоў’ (рэч., Мат. Гом.). Да палірахі (гл.). Адз. л. у лексемы пад уплывам рус. лотрах ’унутранасці жывата’. Гук ‑ė‑ мае, відаць, экспрэсны характар (параўн. петлах).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Таўку́н 1 ’ятрышнік’ (Расл. св.). Гл. таўкан.
Таўку́н 2 ’цыбуля (тоўчаная)’ (Мат. Гом.), тоўку́н ’страва з пер’я цыбулі’ (ПСл). Да таўкці, таўчы ’мяць, расціраць’ (гл.), аналагічна таўку́н ’пюрэ з бульбы’ (Мат. Гом.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)