бу́рбалка, ‑і, ДМ ‑лцы; Р мн. ‑лак; ж.
Паветраны шарык у вадзе або іншай вадкасці. Дарожка, буйных светлых бурбалак, якая з’явілася на паверхні, сведчыла, што на гэты раз бабёр паплыў пад вадой на сярэдзіну ракі. В. Вольскі. Буйны, як боб, град назойліва барабаніў па аканіцах, падымаў бурбалкі ў перапоўненым вадою раўчуку, што перасякаў двор. Бажко.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ка́лька, ‑і, ДМ кальцы; Р мн. калек; ж.
1. Спецыяльна апрацаваная празрыстая папера або тканіна, пры дапамозе якой знімаюцца дакладныя копіі з чарцяжоў і малюнкаў.
2. Копія чарцяжа або малюнка на такім матэрыяле.
3. Слова або выраз, утвораны па ўзору слова або выразу іншай мовы. Слова «аднаасобнік» — калька рускага «единоличник». Слова «самавызначэнне» — калька рускага «самоопределение».
[Фр. calque.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ды́шаль, ‑шля, м.
1. Жэрдка, прымацаваная да сярэдзіны пярэдняй восі калёс пры парнай запрэжцы. // Такая жэрдка ў калёсным сельскагаспадарчым інвентары для злучэння яго з трактарам або іншай машынай.
2. Жалезная выгнутая пласціна ў плузе, да пярэдняга канца якой прымацоўваецца ворчык. Стары Карповіч падвёў каня да свайго загону, усадзіў плуг у баразну, сеў на дышаль, закурыў, пачаў чакаць. Карпюк.
[Польск. dyszel.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Ператрун ’эстрагон, Artemisia dracunculus L.’ (Дэмб. 1). З назвы іншай расліны Pyrethrum (< ст.-грэч. πυρεθρον), якая цяпер па-лацінску называецца Tanacetum L. ’гііжма’ і таксама ужываецца як прыправа.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Скуёўдзіць ‘моцна памяць’ (чавус., Нар. сл.), скуёўдзіцца ‘сагнуцца, скорчыцца’ (Растарг.), ‘збянтэжыцца, разгубіцца’ (Сцяшк. Сл.). Гл. куёўдзіцца, этымалагічна непразрыстае. З іншай суфіксацыяй параўн. скуёўчыць (бярэз., вусн. паведамленне С. Запрудскага).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Абе́руч ’абедзвюма рукамі’, укр. обіруч, польск. oburącz ’тс’. Відаць, арэальнае новаўтварэнне, параўн. серб.-харв. оберучке ’тс’, утворанага па іншай мадэлі, гл. абое і рука. Карскі 2-3, 71, 89.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ляворвар ’рэвальвер’ (Шат.). Сапсаванае народнае рэвальвер, якое (праз рус.) з франц. revolver ’тс’. Аднак націскное о падказвае нам аб іншай крыніцы запазычання — польск. rewolwer, якое з англ. revolver ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рага́зы ’пацёкі поту ці слёз’ (Сцяшк. Сл.). Утворана ад ра́га (гл.) пад уплывам рагаза́ 1 (гл.). Форма мн. л. з’явілася ў выніку суаднясення слова з іншай назвай рэаліі — ра́гі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Расхі́станы (рісхістаный) ’расшпілены, расхрыстаны’ (Бяльк.). Да хістаць (гл.), параўн. з іншай асновай укр. хисти́ти ’прыкрываць, захінаць, абараняць’ (< *xystati, гл. ЭССЯ, 8, 159), прадстаўленага ў хі́сьць ’прыхільнасць’ (Нас., Бяльк.), гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Агіта́цыя агітатар (БРС). Новае запазычанне праз рускую мову (Крукоўскі, Уплыў, 80). У рускай мове з нямецкай (XIX ст.). Ст.-бел. агітавацца ’разглядацца на судзе’ (1658) (Булыка, Запазыч.) з іншай семантыкай.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)