◎ Пуля́ты ’зіркала’: пуляты маліц (ушац., докш., барыс., ЛА, 3), ’з вялікімі вытарашчанымі вачыма’ (докш., Янк. Мат.; Варл.), ’вірлавокі’ (докш., барыс., Сл. ПЗБ), пулькаты ’тс’ (барыс., ЛА, 3), параўн. у Барадуліна: пуляты кілім, г. зн. ’яркі, выразны, які кідаецца ў вочы’. Ад пу́ліць ’тужыцца’, пуляцца ’напружвацца з усіх сіл’ (гл.), у тым ліку ’з папругай углядацца’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
вы́сіліцца, -люся, -лішся, -ліцца; зак.
1. Дайсці да страты сіл; знясіліцца.
В. на цяжкай рабоце.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Стаць неўрадлівым, спустошыцца (пра глебу; разм.).
Зямля высілілася.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Страціць моц (пра віно, хрэн і пад.; разм.).
|| незак. высі́львацца, -аюся, -аешся, -аецца.
|| наз. высі́льванне, -я, н. і высіле́нне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
моц, -ы, ж.
1. Трываласць, мацунак.
М. тканіны.
М. жалеза.
2. Фізічная сіла.
М. рук.
3. Праяўленне чаго-н.; сіла, ступень гэтага праяўлення.
Набрацца моцы.
4. Магутнасць, сіла.
М.
Узброеных Сіл.
5. Насычанасць, канцэнтрацыя.
М. тытуню.
6. У спалучэнні з прыметнікам або займеннікам з прыназоўнікам выражае найвышэйшую ступень праяўлення дзеяння.
Крычаць на ўсю м.
Працаваць на поўную м.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
расцвісці́, -цвіту́, -цвіце́ш, -цвіце́; -цвіцём, -цвіцяце́, -цвіту́ць; расцві́ў, -віла́, -ло́; -цвіці́; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Пакрыцца цветам, кветкамі; распусціцца.
Расцвілі вішні.
2. перан. Дасягнуць росквіту фізічных і духоўных сіл.
Дзяўчына расцвіла.
3. перан. Дасягнуць высокага развіцця, працвітання.
Талент пісьменніка расцвіў.
|| незак. расцвіта́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
|| наз. расцвіта́нне, -я, н. і ро́сквіт, -у, м.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
раўнава́га, -і, ДМ -ва́зе, ж.
1. Стан спакою, у якім знаходзіцца цела пад уздзеяннем роўных, процілегла накіраваных сіл.
Устойлівая р.
2. Устойлівае становішча, устойлівасць.
Страціць раўнавагу.
3. перан. Устойлівыя суадносіны паміж чым-н.
Экалагічная р.
4. перан. Стан спакою, ураўнаважанасці, нармальны стан духоўнага і маральнага жыцця.
Вывесці з раўнавагі.
|| прым. раўнава́жны, -ая, -ае (да 1 знач.; спец.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
тачы́ць², 1 і 2 ас. звычайна не ўжыв., то́чыць; незак.
1. што. Грызучы, праядаючы, рабіць дзіркі ў чым-н., пашкоджваць што-н. (пра насякомых, грызуноў).
Шашаль точыць хату.
2. перан., каго-што. Неадступна мучыць, паступова пазбаўляючы сіл (пра хваробу, думкі, пачуцці і пад.).
|| зак. патачы́ць, 1 і 2 ас. звычайна не ўжыв., -то́чыць; -то́чаны (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
ча́ша, -ы, мн. -ы, чаш, ж.
1. Старадаўняя круглая пасудзіна для піцця; кубак для віна (уст., паэт.).
Сярэбраная ч.
2. Якая-н. пасудзіна, ёмішча круглай формы.
У бронзавай чашы гарэў Вечны агонь.
3. перан. Вялікі натуральны або штучны рэзервуар.
Сіняя ч. возера.
◊
Дом — поўная чаша — багаты, заможны.
Перапоўніць чашу цярпення (высок.) — пазбавіць сіл, магчымасці цярпець, выносіць што-н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
дыві́зія, ‑і, ж.
Буйное вайсковае злучэнне з некалькіх палкоў або брыгад у розных відах узброеных сіл. Пяхотная дывізія. Танкавая дывізія. Кавалерыйская дывізія. Паветрана-дэсантная дывізія. // У ВМФ СССР — найбольшае тактычнае злучэнне караблёў аднаго класа.
[Фр. division.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
апусто́шыць, ‑шу, ‑шыш, ‑шыць; зак., каго-што.
1. Зрабіць пустым; спустошыць. Падумай, Германія, сёння, не потым, Не дай апустошыць сваёй жа зямлі. Бачыла.
2. перан. Пазбавіць маральных сіл, духоўнага зместу; зрабіць няздольным да творчага жыцця.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
варыёметр, ‑а, м.
Спец.
1. Назва некаторых прыстасаванняў для вымярэння або змянення сіл, якія ўзнікаюць у тых ці іншых працэсах. Гравітацыйны варыёметр.
2. У радыётэхніцы — прылада для плаўнай змены індуктыўнасці. Варыёметр настройкі на новую хвалю.
[Ад лац. varius — розны і грэч. metron — мера.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)