кастры́чнік, ‑а, м.
1. Дзесяты месяц каляндарнага года. Быў цёплы кастрычнік. Бярозы ў залатым убранні кланяліся цягніку. Шамякін.
2. (з вялікай літары). Вялікая Кастрычніцкая сацыялістычная рэвалюцыя 1917 г., а таксама яе гадавіна 7 лістапада. Перамога Кастрычніка. Свята Кастрычніка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пашко́джанне, ‑я, н.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. пашкодзіць.
2. Тое, што пашкоджана; пашкоджанае месца. Больш як месяц Віташкевіч працаваў са станком адзін, сам ліквідоўваў непаладкі, пашкоджанні. Кавалёў. З такім пашкоджаннем машына не магла ісці ў рэйс. Васілёнак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
тэрмідо́р, ‑а, м.
1. Адзінаццаты месяц французскага рэспубліканскага календара, які дзейнічаў у 1793–1805 гг.
2. Контррэвалюцыйны пераварот у Францыі 9 тэрмідора, у выніку якога была ліквідавана рэвалюцыйна-дэмакратычная дыктатура якабінцаў і пакладзены канец рэвалюцыі 1789–1794 гг.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
імглі́сты, ‑ая, ‑ае.
Зацягнуты імглой; з імглой. Імглістае паветра. Імглістае неба. □ Стаяла імглістая зімовая раніца. Лупсякоў. Вецер б’е ў нямы курган, — Шапаціць імглісты бор. Купала. // Няяркі, няясны, пакрыты імглой. Імглістыя зоркі. □ За белымі хмарамі блукаў сонны імглісты месяц. Пестрак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вярханскі шар ’сонца’ або ’месяц’ у загадцы: «Па гары гаранкай каціўся шар вярханскі…» (староб., Заг., 1972). Лексема вярханскі ўтворана ад верх (гл.) пры дапамозе суф. ‑ан‑скі па аналогіі да гаранскі; параўн. рус. горенский таксама ў загадцы: «На горе горенской стоит дуб смоленский…» (СРНГ, 7, 34).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Кума́ць ’знікаць’ (Мат. Гом.). Ёсць падставы лічыць дэфініцыю недакладнай. Параўн. адзіную ілюстрацыю: «Глянь, ужз месяц кумае». Ясна, што дзеяслоў кумаць азначае працягласць дзеяння, а ’знікаць разавае дзеянне. Мабыць, кумаць ад *кымаць, якое да кімаць, Змарыць, якія да рус. (афеньск.) кимать ’спаць’. Значэнне цалкам падыходзіць да прыведзенай ілюстрацыі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
свіста́ць, свішчу́, сві́шчаш, сві́шча; свішчы́; незак.
1. Утвараць свіст.
С. у свісток.
С. у пальцы.
Свішча паравоз.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Ліцца з сілаю (пра вадкасць).
З крана свішча вада.
3. перан. Не працаваць, гультаяваць (разм.).
Цэлы месяц свістала, а грады травой зараслі.
◊
Вецер свішча ў кішэнях (разм., жарт.) — няма грошай.
Свістаць у кулак (разм., жарт.) — растраціўшыся, сядзець без грошай.
|| аднакр. сві́снуць, -ну, -неш, -не; -ні (да 1 і 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
падга́лісты, ‑ая, ‑ае.
1. З доўгімі нагамі; цыбаты. [Уладзік і Андрыян Цітавіч] стаялі поруч, адзін — малады, падгалісты, з густой чарнявай чупрынай, другі — ссутулены, шыракаплечы. Марціновіч.
2. Высокі, тонкі (пра дрэвы, расліны). З-за маладога парасніку паміж рэдкіх падгалістых хваін відно было — узыходзіў вялікі месяц. Мурашка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пакава́цца, ‑куюся, ‑куешся, ‑куецца; незак.
1. Складваць рэчы, збіраючыся ў дарогу. [Андрэй:] — Новы дом будзе гатовы праз месяц. Так што, Марына, ужо можна пачаць пакавацца. Шахавец. Пачала [маці] ператрасаць куфэрак, складваць бялізну, пакавацца: дарога ж не маленькая. Якімовіч.
2. Зал. да панаваць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Перакрой: перакрой малады ’месяц у другой квадры’, перакру́й маладзіка ’тс’ (капыл., лоеў., ЛА, 2), укр. перекрій ’тс’, рус. перекрой, ’змена фазы месяца; пачатак сходных дзён пасля поўні; поўня’, стараж.-рус. перекрой ’пачатак сходных дзён пасля поўні’ (1282 г.). Усходнеславянскае ўтварэнне, што ўзыходзіць да прасл. *per‑krojiti ’перакроіць’, гл. кро́іць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)