Перапо́ліца ’перапёлка’ (Дразд.), пераполячка, пераполка ’тс’ (дзятл., лудз., Сл. ПЗБ). Да перапёлка (гл.), канец слова зменены пад уплывам поле, пало́ць (параўн. перадачу голасу птушкі: піць‑палоць!).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пу́начка ’від птушкі’ (ТСБМ), укр. пу́ночка ’сасноўка’. Запазычана з рус. пу́нка, пу́ночка ’птушка Plectrophanes nivalis’, паходзіць з карэл. punańe ’тс’ (Фасмер, 3, 406; Птицы, 1, 50).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
акальцава́ць, ‑цую, ‑цуеш, ‑цуе; зак.
1. што. Зрабіць кругавую абмазку ствала дрэва для захавання ад шкоднікаў. // Зрабіць кругавы зрэз кары са ствала дрэва.
2. каго. Надзець пазначанае кольца на лапку птушкі, на хвост рыбы для вывучэння шляхоў іх руху і пад. Акальцаваць птушку.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хму́ры, ‑ая, ‑ае.
Разм. Тое, што і хмурны. Помню, хмуры ранак, у росах канюшына, толькі птушкі посвіст ды шляхі, шляхі. Чарнушэвіч. Мужыкі хадзілі з хмурымі тварамі і мералі шырокімі крокамі поле. Колас. Косця на першы погляд здаваўся дзяўчатам надта хмурым, няветлівым. Карпюк.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Вузе́льчык ’птушка, падобная на мухалоўку’ (Жд., 2). Ад вузе́льчык, памянш. ад ву́зел (гл.), відаць, з прычыны малых намераў птушкі; параўн. таксама вузе́льчык ’малы пакуначак у хусцінцы’ (Бяльк.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
чу́чала, -а, мн. -ы, чу́чал, н.
1. Напханая чым-н. скура жывёлы ці птушкі, якая знешнім выглядам нагадвае жывую жывёлу ці птушку.
Ч. зубра.
Ч. вароны.
2. Фігура, падобная на чалавека, для адпуджвання птушак у садзе, агародзе; пудзіла.
Агароднае ч.
3. Пра неахайнага, бруднага, дрэнна апранутага чалавека (разм., пагард.).
Што ў цябе за выгляд? Не чалавек, а ч.!
4. Ужыв. як лаянкавае слова (разм.).
Ч. ты гарохавае.
|| прым. чу́чальны, -ая, -ае (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Вадзяны́ вол ’птушка бугай, Ardea stellaris’ (Янк. Мат., Лыс.). Польск. wodny wół ’тс’. Да вол, паколькі крык гэтай птушкі нагадвае мычанне быка або вала. Параўн. іншыя назвы: бык, бугай.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Куку́ць ’гліняная свісцёлка’ (Жд. 2). Структура словабалтыйская. Літ. kukutis у ліку іншых мае значэнне ’ўдод, Upupa epops© Цікава, што іншая назва гэтай птушкі dudutis, якое суадносіцца з ’дудка’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
дзічы́на, ‑ы, ж., зб.
Дзікія звяры і птушкі, мяса якіх ідзе ў ежу. На балотах, на рэках, у лясах найбагацейшыя віды птушак і дзічыны. Чорны. Цэлы дзень у пошуках дзічыны я блукаў аднойчы па тайзе. А. Вольскі. // Мяса гэтых звяроў і птушак. Насмажыць дзічыны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
масі́раваць 1, ‑рую, ‑руеш, ‑руе; незак., каго-што.
Рабіць масаж. Не звяртаючы ўвагі на ўдары крылаў, [дзед] пачаў масіраваць мускулістае цела птушкі. Беразняк.
[Ад фр. masser — рабіць масаж.]
масі́раваць 2, ‑рую, ‑руеш, ‑руе; зак. і незак., каго-што.
Спец. Сканцэнтраваць (канцэнтраваць) у адным месцы (войскі, авіяцыю, артылерыйскі агонь і пад.).
[Ад фр. maser.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)