Гарт ’гарт’ (БРС, Касп., Шат., Бяльк., Нас.). Укр. гарт. Запазычанне з польск. hart, а гэта з ням. Härte, hart. Гл. Кюнэ, Poln., 56; Слаўскі, 1, 409; Фасмер, 1, 395.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Гату́нак ’гатунак’ (БРС, Касп., Шат.), ’парода’ (Сл. паўн.-зах.). Укр. гатунок, гатунок ’тс’. Запазычанне з польск. gatunek ’тс’ (а гэта з ням. Gattung). Слаўскі, 1, 261; Рудніцкі, 1, 808.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Гірля́нда ’гірлянда’. Магчыма, з рус. гирля́нда (а гэта з ням. Girlande або франц. guirlande; гл. Фасмер, 1, 408; Шанскі, 1, Г, 82). Параўн. і гірля́нда ’жаночы галаўны ўбор’ (Сцяшк.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Духі́ ’духі’ (БРС). Запазычанне з рус. духи́ ’тс’. У рус. мове гэта з’яўляецца семантычнай калькай (з канца XVIII ст.) франц. parfum ’тс’. Гл. Шанскі, 1, Д, Е, Ж, 215.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Дыві́зія ’дывізія’ (БРС). Рус. диви́зия, укр. диві́зія. Запазычанне з польск. dywizja ’тс’ (а гэта з лац. divisio ’дзяленне’). Гл. Фасмер, 1, 513; падрабязна Шанскі, 1, Д, Е, Ж, 115.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ды́ґусь ’цыбаты, з доўгімі нагамі’, таксама дыґа́ты (Сцяц., Сл. паўн.-зах.: ’высокі’). Запазычанне з польск. дыял. dyguś, dygaty ’тс’ (а гэта да польск. dygać, аб якім Слаўскі, 1, 185).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Дыспано́ўка ’распараджэнне’ (Нас.). Кюнэ (Poln., 52) звязвае гэта слова з польск. dysponować, dysponowanie (< лац.). Параўн. яшчэ ст.-бел. диспоновати ’распараджацца, прычашчаць’ (з XVII ст., Булыка, Запазыч., 97) < лац. disponere.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Кука́н ’шнурок, на які нанізваецца злоўленая рыба’ (Сцяшк.), ’нізка рыбы’ (Сл. паўн.-зах.). Да кука 1 (гл.), паколькі гэта назва звязана з глушэннем рыбы. Першапачаткова кукан ’нізка глушанай рыбы’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ *Наказна́ць, накэзнаты ’закілзаць (каня)’ (брэсц., Нар. лекс.). Калі гэта не пераробка з кілзаць, то хутчэй за ўсё можа быць аднесена да *kazrib, параўн. польск. kazń ’пакаранне’, гл. казна́, асяніць.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
сам
1. мест., в разн. знач., м. сам (ж. сама́, ср. само́); мн. са́мі;
он сам э́то сде́лал ён сам гэ́та зрабі́ў;
ты сказа́л э́то самому́ себе́ ты сказа́ў гэ́та само́му сабе́;
вы са́ми зна́ете вы са́мі ве́даеце;
он сам спра́вился с рабо́той ён сам спра́віўся з рабо́тай;
э́то сама́ жизнь гэ́та само́ жыццё;
2. (хозяин, глава) сущ., уст. сам, род. само́га м.;
сам приказа́л сам загада́ў;
◊
сам не свой сам не свой;
сам по себе́ сам па сабе́, сам праз сябе́;
быть сами́м собо́й быць самі́м сабо́й;
само́ собо́й разуме́ется само́ сабо́й разуме́ецца (зразуме́ла);
сам себе́ хозя́ин (голова́) сам сабе́ гаспада́р (галава́);
э́то говори́т само́ за себя́ гэ́та гаво́рыць само́ за сябе́;
и сам не рад і сам не рад;
он — сама́ доброта́ ён — сама́ дабрыня́;
каки́е са́ми, таки́е и са́ни погов. які́я са́мі, такі́я і са́ні;
са́ми с уса́ми погов. са́мі з вуса́мі.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)