Сці́жма ’вялікая колькасць, мноства’ (ТСБМ; Клім., ЛА, 5), сюды ж і сці́жла ’чарада кароў’ (петрык., Шатал.). Гл. ціжма; пра другасны характар формаў з ‑ма гл. Мельнічук, Зб. Беладзеду, 165.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Бу́бны ’дзеці’ (Клім.). Укр. дыял. (зах.) бу́бен ’непаслухмяны хлопчык’. Запазычанне з польск. bęben хлопчык, бутуз’ (ад bęben ’бубен’, можа, пад уплывам італ. bambino ’дзіця’). Брукнер, PF, 7, 171; Рудніцкі, 230.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Пераграшы́цца (пырыгрышы́тысь) ’перакусіць, з’есці трошкі’ (Клім.). Да пера- і грашы́ць > грэх (гл.) пры ад’ідэацыі рус., ц.-слав. прогрешение. Матывацыя: забарона прыняцця ежы і пітва да споведзі, у адваротным выпадку — грэх.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Перапы́ткі (пырыпы́ткы) ’распытванне, адзін з момантаў сватання’ (Клім.). Відаць, утворана на базе польск. przepytać (się) ’выпытваць, даведвацца, распытваць’. Беларускае літар. перапы́тваць абазначае ’адно і тое ж пытацца некалькі разоў’ (ТСБМ).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прыту́ла ’прымак (звычайна ў пажылым узросце і пры адсутнасці законнага шлюбу)’ (Клім.), ’прымак’ (Ян., Мат. Гом.), прыту́ль, прыту́ліч ’тс’ (Жыв. НС). Дэрываты з розным суфіксальным афармленнем ад прытулі́ць < туліць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
скі́дка, ‑і, ДМ ‑дцы; Р мн. ‑дак; ж.
1. Змяншэнне якой‑н. сумы, вызначанай нормы; паніжэнне цаны на што‑н. — Дык скідкі не зробіш, дзядзька? — усміхаючыся, запытаў Клім. — Скідкі? Не... Хаця... для цябе тройку скіну, а ты мне за гэта пач[а]к махоркі дасі. Ладна? Галавач. [Каморнік Варановічу:] — Вам цяпер далі скідку з падатку на канюшыну?! Чорны.
2. Зніжэнне патрабаванняў да каго‑, чаго‑н., уступка. [Карн:] — Цяпер ужо ты камандуй мной. І глядзі, каб ніякай там скідкі, патурання не даваў ні мне, ні каму з нас. Шамякін. [Дзімін:] — Не так у нас, маўляў, многа галоўных інжынераў, каб не рабіць ім скідак!.. Карпаў.
3. Скачок звера ўбок пры бегу, каб заблытаць сляды. Побач прабег палахлівы бяляк, Скідку зрабіў — і падаўся на [лежню]. Смагаровіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Паго́да ’надвор’е’ (ТСБМ, Касп., Бяльк., Яруш., Клім.), пого́да ’тс’ (Сл. ПЗБ), ’добрае надвор’е’ (ТСБМ, Гарэц., Шат., Мал., КЭС. віл., Янк. БП, ТС, Клім., Інстр. II). Рус. пого́да ’надвор’е’, укр. пого́да ’надвор’е; добрае надвор’е; бура, дождж, снег; пагадненне; міравая’, польск. pogoda ’надвор’е’, чэш., славац. pohoda ’добрае надвор’е; спакой, душэўны камфорт’. У дыялектах заходніх і ўсходніх моў значэнні мяняюцца ад ’добрае надвор’е’ праз нейтральнае ’надвор’е’ да ’дрэннае надвор’е, непагода’ (гл., напр., Талстой, ВЯ, 1963, № 1, с. 33 і наст.). Да год (гл.) (Фасмер, 1, 426).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Блёхаць ’пляскаць, плюхаць’ (Янк. II), блёхаты ’тс’ (Клім.). Параўн. ст.-польск. blochać ’выкідваць, выліваць’. Можна думаць, што гэта гукапераймальныя ўтварэнні. Параўн. і плёхаць. Таксама гукапераймальным з’яўляецца блёўтаць ’плёхаць’ (Шат., Янк. III).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вы́ніціцца ’раскудзеліцца’ (Шатал.), вы́нітыцца (Влад.), вы́нытытысь (Клім.) ’парвацца (пра пятлю ніта)’; ’прыйсці да непрыдатнасці’. Польск. nicić się ’парвацца (пра пятлю)’, wynicić się ’тс’ (Фалінская, Бел.-польск. ізал., 139). Да ніт (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вэ́соч ’вышыня’ (Клім.). Дыялектная форма (замест высоч) да слав. vysočь (: vysokъ ’высокі’). Але хутчэй вэсоч (*высоч) — гэта скарачэнне слова тыпу ўкр. височінь ’вышыня’, таму што вэсоч, здаецца, больш нідзе не сустракаецца.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)