◎ Пы́згры ’мыса, пярэдняя частка галавы ў коней, кароў і інш.’ (глыб., Жыв. св.). Ад пу́здра ’ноздры, храпа’ (гл. пуздро); у абедзвюх формах, магчыма, знайшло адлюстраванне чаргаванне асноў прасл. *pug‑(z): *pyž‑, гл. Куркіна, Этимология–1971, 70–72.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

каламбу́р, ‑а, м.

Жарт, заснаваны на выкарыстоўванні розных слоў, блізкіх па гучанню, або розных значэнняў аднаго слова; гульня слоў. Быстроў не вешаў галавы, пасмейваўся сабе, сыпаў каламбурамі і, здавалася, быў зусім задаволены лёсам. Мележ.

[Фр. calembour.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Ка́пар 1, капёр ’металічная або драўляная канструкцыя (козлы) для забівання паляў’ (ТСБМ, Сцяшк., Федар. Рук.; КЭС, лаг.), лельч. ка́пар, ка́пор ’вага ў студні з жураўлём’ (Нар. сл., ДАБМ). Рус. копёр, капер, укр. копе́р, ка́пар, польск. kafar. Мяркуюць, што гэта запазычанне з ням. Käpfer ’галоўка бруса’, з с.-н.-ням. kepere ці з гал. keper (Фасмер, 2, 318; Шанскі, 2 (К), 303–304). Аб запазычанні ст.-бел. капаръ, капоръ са ст.-польск. kafar гл. Булыка, Запаз., 139, і Корчыц, Дасл. (Гродна), 31. Гл. таксама ЕСУМ, 2, 407 і 566.

Ка́пар 2 ’дзіцячая або жаночая цёплая шапка прамавугольнага пакрою з завязкамі пад падбародкам’ (ТСБМ, Інстр. I; полац. ДАБМ), капе́р (докш., ДАБМ). Рус. ка́пар, ка́пор і роднасныя: укр. капа, ст.-польск. kapa ’спецыяльнае прыстасаванне для закрывання галавы ад укусаў пчол’, в.-луж. kapa, khapa ’чапец, каптур’, славен. kápa ’пакрыццё галавы’, серб.-харв. ка̏па ’від шапкі’, балг. капа ’шапка’. Лексема капар запазычана з гал. kaper ’шапка’ < гал. kap, якое з італ. capparo, capero < познелац. cappa ’накрыццё галавы’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

чалма́, ‑ы, ж.

Мужчынскі галаўны ўбор у мусульман — доўгі кавалак тканіны, абкручаны некалькі разоў вакол галавы. У сваім нацыянальным адзенні, у беласнежнай чалме, упрыгожанай дарагімі самацветамі, .. [індыйскі дэлегат] вылучаўся сярод масы гасцей у аднолькавых вячэрніх касцюмах. Лынькоў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Лы́біцца ’ухмыляцца’ (мін., Сл. ПЗБ), ’усміхацца’ (шчуч., Нар. лекс.). Відавочна, запазычанне з рус. лы́биться, якое Трубачоў звязвае роднаснымі лоб, ст.-рус. лъбъ ’лоб’, наўг. лы́бонь ’верхняя частка галавы жывёлы’, дзе назіраецца падаўжэнне вакалізму ъ > ы (гл. Фасмер, 2, 539).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

голова́ в разн. знач. галава́, -вы́ ж.;

◊

забра́ть в го́лову убі́ць (набра́ць) у галаву́;

ско́лько голо́в, сто́лько умо́в погов. што галава́, то ро́зум;

голова́ идёт кру́гом галава́ кру́ціцца, галава́ ідзе́ кру́гам;

пове́сить го́лову зве́сіць (апусці́ць) галаву́;

быть голово́й вы́ше быць на галаву́ вышэ́й;

го́лову дать на отсече́ние галаву́ даць на адсячэ́нне;

закружи́лось в голове́ закруці́лася галава́;

вскружи́ть го́лову закруці́ць галаву́;

как снег на́ голову як снег на галаву́;

с больно́й головы́ на здоро́вую з хво́рай галавы́ на здаро́вую;

в пе́рвую го́лову у пе́ршую чаргу́;

быть о двух голова́х не шкадава́ць галавы́;

вы́дать с голово́й вы́даць з галаво́й;

сломя́ го́лову, очертя́ го́лову на злом галавы́ (ка́рку); (стремглав) стрымгало́ў;

лома́ть го́лову (над чем-л.) лама́ць галаву́ (над чым-небудзь);

уйти́ с голово́й во что́-л. ца́лкам адда́цца чаму́-не́будзь;

без головы́ без галавы́;

в голова́х (в изголо́вье) у галава́х;

вы́бросить из головы́ вы́кінуць з галавы́;

заплати́ть голово́й заплаці́ць галаво́й;

на голове́ ходи́ть на галаве́ хадзі́ць;

намы́лить го́лову (кому) намы́ліць галаву́ (каму);

на све́жую го́лову (делать что) на све́жую галаву́ (рабіць што);

на свою́ го́лову на сваю́ галаву́;

не выходи́ть из головы не выхо́дзіць з галавы́;

отвеча́ть голово́й (за кого, что) адка́зваць галаво́й (за каго, што);

сам себе́ голова́ сам сабе́ галава́;

с головы́ (с каждого) з галавы́;

с головы до ног, с ног до головы́, с (от) головы́ до пят з галавы́ да ног, з ног да галавы́, з (ад) галавы́ да пят;

сложи́ть го́лову злажы́ць галаву́;

ударя́ть (уда́рить) в го́лову дава́ць (даць) у галаву́;

че́рез го́лову чью (кого) це́раз галаву́ чыю (каго);

мяки́нная голова́ мякі́на ў галаве́.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

Му́са, муса́, му́со, му́сіна ’хара’, ’морда жывёлы’ (Янк. 1, Нікан., ТС; лельч., Мат. Гом., Нар. лекс.; жытк., мазыр., Жыв. сл.), ’не пакрытая поўсцю пярэдняя частка галавы каня’ (гом., ЛАПП). Да мы́са (гл.). ‑у‑ — характэрная замена фанемы [ы] ва ўсх.-палес. гаворках.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

абно́скі, ‑аў; адз. абносак, ‑ска, м.

Разм. Падношанае, пашарпанае адзенне, абутак. Насіць чужыя абноскі. □ Недзе з аддаленага кутка, з-пад кухні.., выйшла сястра-гаспадыня год пад пяцьдзесят — уся шэрая, у абносках з галавы да ног. Пестрак.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

пе́рхаць ​1, ‑і, ж.

Дробныя лусачкі рагавых клетак скуры галавы, якія ўтвараюцца каля валасоў у выніку захворвання скуры.

пе́рхаць ​2, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.

Разм. Сутаргава кашляць, пакашліваць ад перасыхання, раздражнення ў горле. Перхаць ад пылу.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ядва́бны, ‑ая, ‑ае.

Уст. і паэт. Шаўковы. Астаўся ў памяці трошкі прыспушчаны з галавы чорны, шырокі, здаецца, аксамітны, а можа ядвабны шалік. «Маладосць». Заграбае пракосы дзяўчына... Сонца кос яе пасмы залоціць, Яны ззяюць красою ядвабнай. Гурло.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)